مقایسه صادرات برق به جای صادرات گاز

ایران با داشتن 34 تریلیون متر مکعب ذخایر گازی، دومین دارنده این ذخایر و با تولید روزانه بیش از 600 میلیون متر مکعب سومین تولید کننده گاز در جهان به شمار می‌رود.

بر اساس اظهارات مسئولین وزارت نفت قرار است با تکمیل طرح‌های افزایش تولید از جمله فازهای باقیمانده پارس جنوبی، میزان تولید گاز کشور تا پایان برنامه ششم توسعه دو برابر شود و در این صورت امکان صادرات گاز تا 200 میلیون متر مکعب در روز (8 برابر میزان فعلی) فراهم خواهد شد.

برای کسب درآمد حداکثری و استفاده بهینه از این ظرفیت، گزینه‌های متعددی وجود دارد که برای اولویت‌بندی بین آن‌ها لازم است ملاحظات مختلف اقتصادی را در نظر گرفت. یکی از این ملاحظات پایداری درآمدهای صادراتی است زیرا با تحقق برنامه افزایش تولید و صادرات گاز در برنامه ششم، درآمدهای حاصل از فروش گاز نقش قابل توجهی در بودجه دولت پیدا می‌کند و پایداری درآمدها در بودجه دولت اهمیت ویژه‌ای دارد. مشکلات پیش آمده برای کشور بر اثر نوسانات شدید درآمدهای نفتی دولت در دوره‌های زمانی مختلف به ویژه در سال‌های اخیر، لزوم توجه جدی به این موضوع را بیش از پیش روشن می‌کند.

تأثیرپذیری قیمت محصول از نوسانات قیمت نفت، یکی از معیارهای مهمی است که برای سنجش پایداری درآمد می‌تواند استفاده شود. بررسی نوسانات شدید قیمت جهانی نفت به ویژه در یک سال اخیر نشان می‌دهد که عوامل متعدد سیاسی و امنیتی در شکل‌گیری این نوسانات موثر هستند و کشورهای متخاصم جمهوری اسلامی ایران به ابزارهای کنترل قیمت نفت مسلط شده‌اند. در نتیجه برای کاهش آسیب‌پذیری دولت از این نوسانات، لازم است وابستگی منابع درآمدی دولت به قیمت نفت کاهش یابد. لذا برای استفاده بهینه از ظرفیت صادرات انرژی به کشورهای منطقه، راهکاری در اولویت قرار می‌گیرد که وابستگی کمتری به نوسانات قیمت جهانی نفت داشته باشد.

برای کسب درآمد از محل مازاد تولید گاز دو گزینه‌ی مطرح وجود دارد:

الف) صادرات گاز به صورت مستقیم

 ب) تبدیل گاز به برق و صادرات برق

بر اساس اطلاعات موجود، با تغییر قیمت جهانی نفت از 100 دلار به 50 دلار به ازای هر بشکه در سال گذشته، قیمت گاز صادراتی کشور از 45 سنت به 25 سنت به ازای هر متر مکعب کاهش یافت. به عبارت دیگر با تغییر 50 درصدی قیمت جهانی نفت، قیمت گاز صادراتی 44 درصد تغییر کرده است. این در حالی است که در این شرایط قیمت برق صادراتی کشور به عراق -به عنوان بزرگترین وارد کننده برق ایران- از 12 سنت به 10 سنت به ازای هر کیلووات ساعت کاهش پیدا کرد که معادل 17 درصد تغییر است. در نتیجه درآمدهای صادرات گاز کشور در مقایسه با درآمدهای صادرات برق وابستگی بیشتری به قیمت جهانی نفت دارند.

گزارش‌های معتبر بین‌المللی نیز وابستگی بیشتر قیمت گاز به قیمت نفت را تأیید می‌کند. به عنوان نمونه می‌توان به گزارش شماره 518.747 پارلمان اتحادیه اروپا اشاره کرد که با عنوان "تأثیر قیمت نفت بر قیمت‌های انرژی اتحادیه اروپا" در سال 2014 منتشر شده است.

این گزارش پس از بررسی تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم قیمت نفت بر قیمت حامل‌های انرژی از جمله گاز و برق، نتیجه می‌گیرد که: «رابطه وابستگی (correlation) قیمت نفت با قیمت‌های گاز قوی است (هم برای قیمت‌های وارداتی و هم برای قیمت نقدی) ... درحالی‌که ارتباط قیمت برق با قیمت نفت متوسط است.»

با توجه به اهمیت پایداری درآمدهای بودجه، لازم است دولت به پایداری بیشتر درآمدهای صادرات برق نسبت به صادرات گاز در اولویت بندی بین این دو گزینه توجه کافی داشته باشد.

*سید حمیدرضا قریشی، کارشناس ارشد انرژی