انواع برقگرفتگی و روش های جلوگیری از آن

سرویس آموزش و آزمون برق نیوز: انواع برق گرفتگي عبارتند از:

تماس مستقيم يا (تماس با هادي برق دار) : در ايـن نـوع بـرق گرفتگـی سيـستم يـا تأسيـسات الكتريكی سالم بوده و برق گرفتگی به علت سهل انگاری يا بی توجهی فرد در اثر تماس مستقيم با سيم برق دار اتفاق می افتد.
تماس غير مستقيم یا (تمـاس بـا بدنـه هـادی دسـتگاه هـای الكتريكـی) :اگـر بـه علـت خرابـی عايق بندی يا هر نوع نقص ديگری در مدارهای دستگاه الكتريكی، سيم برق دار به بدنـه هـادی دستگاه يا سطوح هادی ديگر متصل شود، بدنه دستگاه برق دار شده و در اثر تماس فرد با اين بدنه هادی برق گرفتگی غيرمستقيم پديد می آيد.

- روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی مستقيم
براي حفاظت افراد در برابر خطرات احتمالی ناشی از تماس مستقيم با قـسمت هـای برق دار تأسيسات الكتريكی بايد از عبور جريان الكتريكی از بدن انسان جلـوگيری و يـا
مقدار جريانی را كه احتمال عبور از بدن دارد، محدود كرد. مهم ترين روش های تأمين چنين حفاظتی به شرح ذيل مي باشند:
• عايق بندی قسمت های برق دار:
قـسمت هـاي بـرق دار در دسـترس (از جملـه ترمينال ها، انتهای كابل ها، بست ها و محـل اتـصال كابـل هـا بـه يكـديگر ) بـا نوارچسب عايق برق، عايق بندی می شوند تا از تماس افراد با آن ها جلوگيری شود . بايد توجه شود كـه
عايق مذكور بايد مقاوم و از استاندارد لازم برخوردار باشد . همچنين اين عايق بايد در برابر شرايط محيطـی (اثـرات مكـانيكی، الكتريكـی، حرارتـی و شـرايط جـوی ) استقامت و كيفيت خود را حفظ كند.

• محصور كردن تجهيزات :
قسمت هاي برق دار وسـايل الكتري كـي بايـد پوشـيده و محصور شوند . محفظه اين قسمت ها بايد بـه گونـه ای باشـد كـه نفـوذ آب، گردوغبار يا ذرات هادی نظير براده ها به داخل آن ها امكان پـذير نباشـد . در انتخاب اين محفظه ها بايد شرايط محيطی در نظر گرفته شود.
استقرار در خارج از دسترس : قسمت های برق دار در محلی قرار داده می شوند كـه دسترسی به آن ها با دراز كردن دست در جهت های مختلف مقـدور نباشـد . در محل هايی كه وسايل فلزی بلند مثل ميل گرد جا به جا می شوند، بايد ابعاد آن هـا نيز مد نظر قرار گيرد.

- روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی غير مستقيم
• قطع خودكار مدار تغذيه با استفاده از اتصال زمين :
در اين روش به محض اتصالی فـاز به بدنه هادی دستگاه، بايد وسيله حفاظتی جريان برق تغذيه دستگاه يا مدار را در مدت زمان كوتاهي قطع كند.

• عايق بندی مضاعف يا دوبل :
در عايق بندی مضاعف هادی هـای بـرق دار، وسـايل الكتريكی به وسيله دو لايه مجزا يا مكمل عايقی پوشانده می شوند كه هر كدام از اين لايه ها به طور مناسب هادی را عايق كند و مجموعـه هـر دو لايـه ايـن اطمينان را به وجود می آورد كه بر اثر شكست عايق خطری رخ ندهد. هدف از اين نوع حفاظت، جلوگيری از تماس با بدنه هـادی دسـتگاه از طريـق عايق بندی است تا در صورت بروز خرابی در عايق بندی اوليه، بدنه هـادی در دسترس نباشد . اين حفاظت برای دستگاه های متحرك نظير جاروبرقی مفيـد است .
• عايق كردن محيط :
هدف از اين حفاظت ايجاد وضعيتی است كه تماس همزمان با قسمت هايی كه ممكن است ولتاژهای مختلف داشته باشند، غیر ممكن باشـد . می توان با عايق كردن اطراف محل قرار گرفتن دسـتگاه، ماننـد كـف زمـين و ديوارها افراد را در برابر ولتاژ تماسی نسبت بـه زمـين حفاظـت كـرد . چنـين حفاظتی فقط برای دستگاه هايی كه در محل ثابت هستند، مناسب است.
هم ولتاژ كردن بدون اتصال زمين: هدف از اين روش پيش گيری از ظاهر شدن ولتاژ خطرناك تماس است . در اين روش يك هادی همبندی هـم ولتاژ كننـده كليـه بدنه های هادی را كه احتمال تماس همزمان آن ها وجود دارد، و نيز بدنه های هادی بيگانه را به يكديگر مرتبط مي كند . اين هادی همبندی نبايـد در ارتبـاط الكتريكی مستقيم با زمين از طريق بدنه های هادی باشد.

• جدا كردن (ايزوله كردن ) منبع تغذيه از زمين :
اگر مدار از قسمت های اصلي سيـستم تغذيه، ارت اجسام فلزی اطراف يا هر مدار ديگـری كـاملاً مجـزا باشـد، هـيچ
ولتاژی بين هادی های برق دار و ارت يا قسمت های فلزی به وجود نمي آيـد و امكان شوک الكتريكی ر ا كاهش مي دهد . يک سيـستم مجـزا شـده سيـستمی است كه از سيم پيچی ثانويه يك ترانسفورماتور مجـزا كننـده (ترانـسفورماتور ايزوله) تغذيه شود . بدين ترتيب اگر هيچ ارتباطی بين قسمتی از مدار و اتصال زمين (ارت) وجود نداشته باشد، برای شخصی كه زمين و يك قسمت برق دار
را لمس كند، مدار كاملی تشكيل نخواهد شد و از ايجاد شوک الكتريكی نـسبت به زمين جلوگيری مي شود.نكته حائز اهميت اين است كه اين نوع حفاظت فقط برای شرايطی كـه بـه دقـت تحـت كنترل باشد، مناسب و لذا كاربرد آن محدود است . اما در محـيط هـای سـاختمانی كـه تأسيسات نمی تواند به طور ثابت و جدا از زمين باقی بماند، اين روش به تنهـایی قابل استفاده نيست و بايد همراه با روش كاهش ولتاژ به كار رود .

• حفاظت توسط اتصال به زمين: هدف از اين روش در واقع ايجاد مسيری با امپدانس پايين برای جريان الكتريكی است.