دموکراسی سبز در ایران

به گزارش "برق نيوز"  اگرچه طی این سالها تخریب سرزمین و منابع طبیعی و نابودی محیط زیست کمتر مورد توجه مردم و مسئولین کشورها قرار گرفته اما پیامدهای ناشی از این دیدگاه با تنگ کردن عرصه طی دو دهه اخیر توجه اذهان عمومی را به خود جلب کرده است.

جنگ آب، آلودگی هوا، نابودی پوشش گیاهی و حیات وحش، گرمای زمین و بالا آمدن سطح دریا تنها چشمه‌های کوچکی از ادامه روند تخریب سرزمین هستند که هر روز جان تعداد زیادی از مردم جهان را می‌گیرد.

پروژه منارید (تقویت و انسجام سازمانی در راستای مدیریت یکپارچه منابع طبیعی) در چارچوب برنامه توسعه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در هفت کشور اردن، الجزایر، ایران، تونس، مراکش و یمن با مشارکت فنی و مالی دولت‌های این کشورها و نیز تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF) و برنامه عمران ملل متحد (UNDP) درست به همین منظور در حال اجراست.

این پروژه در ایران در استان‌های تهران، سمنان (عرصه‌های پروژه مدیریت پایدار منابع آب و خاک – حبله رود)، سیستان و بلوچستان، کرمانشاه و یزد با هدف رفع خلاء‌ها و موانع قانونی موجود در حال اجراست که از طریق آن مدیریت یکپارچه منابع طبیعی تقویت شده و شیوه‌های موفق پایدار مدیریت آب، اراضی و تعمیم آنها به سطوح بالاتر در حال اجراست.

دموکراسی سبز که در کنار صلح سبز از حقوق بین‌المللی محیط زیست و حق مردم نسبت به آن سخن به میان می‌آورد از اوایل سال ۲۰۱۲ میلادی با همکاری سازمان ملل در ایران اولین گام‌های خود را برداشته است و اکنون شاهدیم که در برخی مناطق کشور با مشارکت مردم برای حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب سرزمین و محیط زیست روش مدیریت منسجم و یکپارچه را پیگیری می‌شود.

شهرستان بهاباد با جمعیت بیش از ۲۷ هزار نفر واقع در استان یزد یکی از پایلوت‌های پروژه منارید است که در آن چهار روستای آسفیج، کمپویه، بنستان و کریم آباد برای اجرای پروژه انتخاب شده‌اند. در بازدید خبرنگاران از این سایت که همزمان با برگزاری کلاس‌های عملی کشاورزان بود به راحتی اشتیاق مردم برای اجرای این پروژه قابل مشاهده بود.

استفاده بهینه از دارایی‌های بومی، افزایش آگاهی در جهت بالا بودن میزان بهره‌وری از جمله مواردی هستند که در این کلاس‌ها برای کشاورزان منطقه برگزار می‌شود.

یکی از مردم محلی منطقه در خصوص نقش این کلاس‌ها در بهبود زندگی کشاورزان منطقه و حفظ محیط زیست که در هر سال زراعی ۱۵ بار برگزار می‌شود، اظهار می‌کند: قبلا مردم کود حیوانی خود را فروخته و با آن کود شیمیایی می‌خریدند اما الان همه می‌ دانند که کودی که خودشان تولید می‌کرده‌اند بهتر بوده و علاوه بر کاهش آلودگی آب و خاک، کیفیت محصولات کشاورزی را نیز بالا می‌برد.

وی ادامه می‌دهد: در گذشته به دلیل روشهای غلط و غیر عملی کشاورزی، تولید کمی داشتیم اما اکنون می‌توانیم محصولاتی با کیفیت و با میزان بیشتری تولید کنیم.

اما اینکه مردم روستایی به کارشناسان پروژه اعتماد کرده و حاضر به رها کردن باورها و روش‌های قدیمی خود شده‌اند جای تعجب و شگفتی است چرا که هنجارهای سنتی جوامع در مقابل راهکارهایی که از بیرون به مردم ارائه می‌شوند مقاومت بسیاری نشان می‌دهند.

هوشنگ جزی - مدیر ملی پروژه منارید در این رابطه می‌گوید: اولین کاری که این پروژه در نظر دارد اعتمادسازی است چرا که در پروژه‌های قبلی در این خصوص مشکلات بسیاری داشتیم و مردم و جوامع محلی در اجرای پروژه‌ها حضور نداشتند.

وی ادامه می‌دهد: در گذشته با انسجام سازمانی کار نمی‌کردیم و هر سازمان به دنبال اجرای پروژه‌های خود بود. این در حالیست که تمام دستگاه‌های اجرایی می‌توانند با اقداماتشان در عرصه‌های منابع طبیعی و محیط زیست نقش بسیار مهمی داشته باشد.

به گزارش "برق نيوز" مدیر ملی پروژه منارید اضافه می‌کند: در گذشته جوامع محلی بر اساس تجربیات شخصی‌شان کار می‌کردند و تصمیم‌گیری بدون در نظرگرفتن مردم انجام می‌شد. اما در پروژه منارید به دنبال این هستیم که جامعه محلی فراموش شده را وارد تصمیم گیری‌ها کنیم و با استفاده از NGO‌ها اعتماد میان مردم را شکل دهیم.

جزی با اشاره به برگزاری جلسات مختلف میان مردم و کارشناسان پروژه اظهار می‌کند: از طریق همین جلسات اعتماد در بین مردم شکل گرفته و اکنون مشاهده می‌کنیم که خودشان چگونه برای بهبود وضعیت زندگی‌شان و حفظ منابع طبیعی تلاش می‌کنند.

تشکیل کمیته‌ها و شوراهای محلی و همچنین ایجاد صندوق‌های منطقه‌ای از چشمگیرترین نتایج اجرای این پروژه هستند که اکثر ساکنین روستاها از آن ابراز خرسندی کرده و تمام تلاش خود را برای گسترش آن به کار می‌برند همچنین در این روستاها شاهد ایجاد شغل‌های جدید برای همه آحاد مردم حتی زنان خانه‌دار هستیم که تخریب بسیار کمتری برای محیط زیست منطقه در پی خواهد داشت و یا حتی میزان آن را به صفر می‌رساند.

۲۰ میلیون دلار اعتبار کل پروژه منارید
جزی با اشاره به اعتبار ۲۰ میلیون دلاری پروژه منارید می‌گوید: چهار میلیون دلار از اعتبارات این پروژه توسط صندوق تسهیلات جهانی (GEF)‌ و ۱۶ میلیون دلار آن باید از طریق دولت ایران فراهم می‌شود که علاوه بر کمک‌های نقدی شامل کمک‌های غیرنقدی هم هست.

وی با بیان اینکه سطح استانی پروژه مستقیما زیر نظر استانداری به اجرا درمی‌آید تصریح می‌کند: تمام دستگاه‌هایی که می‌توانند در حوزه مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز و منابع طبیعی موثر باشند عضو کمیته‌ای هستند که زیر نظر معاون برنامه ریزی استانداری تشکیل شده است.

منابع طبیعی و محیط زیست لوکس‌ محسوب می‌شوند
وی با بیان اینکه در گذشته حتی در سطح سازمان جنگل‌ها و مراتع نیز چنین انسجام یکپارچه‌ای نداشتیم، می‌گوید: معمولا به محیط زیست و منابع طبیعی لوکس‌تر از معدن، راه،‌ نیرو و پروژه‌های درآمدزا نگاه شده و پروژه‌های زیست محیطی و منابع طبیعی معمولا به عنوان پروژه‌های هزینه‌ای محسوب می‌شوند. همچنین برخی موارد اینگونه برداشت می‌شود که پروژه‌های زیست محیطی مانع توسعه هستند و اگر قرار باشد جاده‌ای از وسط یک جنگل عبور کرده یا معدنی در یک حوضه آبخیز احداث شود، منابع طبیعی را به عنوان مانع در نظر می‌گیرند در حالی که بهره برداری باید به گونه‌ای باشد که پایداری عرصه‌های منابع طبیعی تضمین شود.

مدیر ملی پروژه منارید اضافه می‌کند: موضوعاتی که در این پروژه دنبال می‌کنیم به گونه‌ای است که همه اقدامات اجرایی با منابع طبیعی و محیط زیست ارتباط پیدا کند. اینگونه که در نظر می‌گیریم آیا یک پروژه به ارتقا و حفظ آن کمک کرده و یا آنرا دچار مشکل می‌کند.

باقری - مدیر استانی پروژه منارید با بیان اینکه پروژه بهاباد از سال ۸۹ در این شهرستان آغاز شده، می‌افزاید: در چند سال گذشته هر پروژه‌ای که در این منطقه به اجرا درمی‌آمد نتیجه‌ای نداشت که دلیل آن به نحوه مدیریت و نبود انسجام و الگوسازی در منطقه باز می‌گردد اما با ایجاد دفاتر محلی، اتاق فکر، گروه‌های توسعه محلی و NGOها این ساختار ایجاد شده است.

وی با بیان اینکه از چهار روستای پایلوت سه روستا این پروژه را به اجرا درآورده‌اند، می‌افزاید: بنیاد مسکن ،‌اداره محیط زیست، منابع طبیعی،‌جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی، بسیج و کانون مساجد از سازمان‌هایی هستند که تا کنون درگیر این پروژه شده و در جلسات کمیته اجرایی این منطقه حضور دارند.

مدیر استانی پروژه منارید با بیان اینکه اولویت اصلی در اجرای پروژه مردم هستند، می‌گوید: مردم باید خودشان راهکار مشکلاتشان را پیدا کنند اما دولت هم در کنار آنها حضور پیدا خواهد کرد ولی به طور کلی در پی آن هستیم که مردم را به سطحی برسانیم که خودشان کارگزار دولت باشند.

وی با بیان اینکه یکی از شاخص‌های اصلی این پروژه تعادل بین آبهای سطحی و زیر زمینی است، اضافه می‌کند: یکی از مهمترین اقداماتی که انجام شده آموزش استفاده بهینه از آب است که از طریق جمع‌آوری آبهای زیرزمینی و نفوذ آن در زمین‌های بالادست و تغذیه آبخوان‌ها انجام می‌شود.

باقری تاکید می‌کند: زمانی که مردم از لحاظ معیشتی و اقتصادی توانمند می‌شوند به فکر منابع طبیعی و محیط زیست خواهند بود و برای حفظ آن تلاش می‌کنند که به همین منظور ارتقای سطح معیشتی مردم را نیز مورد توجه قرار داده‌ایم.

چهار محور اصلی این پروژه که با سیاست‌های تسهیلات محیط زیست جهانی به اجرا درمی‌آید شامل تخریب سرزمین، آبهای بین المللی،حفاظت از تنوع زیستی و تغییر اقلیم می‌شود که بر اساس هر کدامیک از این محورها یکی از پایلوت‌های پروژه منارید انتخاب شده است اما در کشوری که از لحاظ زیست محیطی، تنوع زیستی، فرسایش خاک، افت آبهای زیرزمینی، خشکسالی، نابودی حیات وحش و غیره رنج می‌برد و همواره شاهد تصمیمات اقتصادی بزرگی است که این روند ناصحیح را تشدید می‌کند اجرای پروژه منارید می‌تواند در توقف آن بسیار با اهمیت باشد.

اگرچه مسئولین سازمان جنگل‌هاف مراتع و آبخیزداری کشور که نماینده دولت برای اجرای پروژه منارید هستند از اعلام آمادگی سایر استان‌ها برای تعمیم آن خبر می‌دهند اما روند کند اجرای پروژه و نآگاهی مردم و مدیران مناطق مختلف سد راه این روند مثبت خواهد بود.

به طور کلی مدیریت یکپارچه منابع طبیعی حلقه گمشده‌ای است که طی سالیان گذشته به فراموشی سپرده شده و عوارض بسیاری در پی داشته است به گونه‌ای که اکنون با موارد بسیاری دست و پنجه نرم کرده و هر روز خبرهای ناگواری در مورد نابودی محیط زیست کشورمان می‌شنویم.