راهکارهایی برای مدیریت مصرف برق در شرکت‌های توزیع

سرویس علمی برق نیوز - عزیز گل محمدی: پیک بار ۴۱۰۰۱ مگاواتی کشور در ۲۲ تیرماه ۱۳۸۹، نشان از  دو تغییر داشت. نخست این که برای اولین بار پیک در ساعت‌های میانی روز رخ داد و دوم، رشد قابل توجه آن نسبت به سال ۱۳۸۸ (۸/۸ درصد). کنترل پیک در همین حد نیز با همکاری نزدیک صنایع در قطع بار و تعطیلی تابستانی آنها به دست آمد.

با تغییرات منحنی بار در سال‌های گذشته، بروز چنین اتفاقی دور از انتظار نبود. مشکلات تولید در سال ۱۳۸۷، مدیریت مصرف را ضروری ساخت اما به دلیل زمان کوتاه، تنها راه چاره اعمال خاموشی بود. سیاست تثبیت پیک در سال ۱۳۸۸ موفق بود، اما بالارفتن دما در سال ۱۳۸۹ نشان داد که اقدام‌های انجام گرفته در شرایط بحرانی به کار نمی‌آیند و بار سرمایشی می‌تواند پیک بار را به شدت افزایش دهد.

برای پرهیز از بروز چنین شرایطی، مدیریت سمت تقاضا باید همگام با افزایش توان تولید مورد تاکید جدی متولیان صنعت برق به ویژه شرکت‌های توزیع برق قرار بگیرد. مهم‌ترین نکاتی که در انجام این مهم، باید مورد توجه قرار گیرند، در زیر فهرست شده است.
 
مطالعه جامع پتانسیل‌های مدیریت سمت تقاضا در بخش‌های مختلف اولین گامی است که برای توفیق در کنترل پیک، ضروری است. توجه به این نکته ضروری است که برنامه‌های مدیریت سمت تقاضا در بخش‌های جغرافیایی و تعرفه‌ای با یکدیگر متفاوت هستند و نمی‌توان نسخه‌ای واحد برای تمام مناطق یا تعرفه‌ها پیچید. با توجه به تفاوت چشمگیر سبد مشترکان و مصرف، تنوع جغرافیا و شرایط آب‌وهوایی کشور، تفاوت الگوی مصرف مشترکان و …، ترسیم نقشه راهی برای مدیریت سمت تقاضا در کشور و تعیین رئوس کلی برنامه‌ها و تدوین برنامه‌ عملیاتی جزیی‌تر در شرکت‌های توزیع، ضروری است.

تغییر نگاه هزینه‌ای به سرمایه‌گذاری در بخش مدیریت مصرف باعث می‌شود که هزینه‌های مدیریت مصرف در مقایسه با هزینه‌های تولید برق مقایسه شود. بیشتر راه‌کارهای مدیریت مصرف ـ فناوری‌های جدید و پیشرفته ـ از تولید برق ارزان‌تر هستند. اما وقتی به کاهش مصرف به عنوان منبع تولید نگاه نکنیم و تخصیص منابع به آن را هزینه تلقی کنیم، نمی‌توان به توفیق سیاست‌های سمت تقاضا امید داشت.

مدیریت انرژی در ساختمان‌ها و جلوگیری از هدر رفت انرژی در آنها، در ایران بیشتر معطوف به مصرف گاز برای گرمایش بوده است. با افزایش بار سرمایشی در سبد برق مصرفی و تاثیر فوق‌العاده آن بر پیک، مدیریت انرژی در ساختمان‌ها برای صنعت برق نیز اهمیت یافته است. راه‌کارهای این مهم برای کنترل مصرف در گاز و برق به طور یکسان مفید خواهد بود و توصیه می‌شود که اقدام‌های آن به طور مشترک دنبال شود. لازم به یادآوری است که مدیریت انرژی در ساختمان‌ها، محدود به مسدود کردن درز پنجره‌ها نیست و باید اجرای کامل مبحث ۱۹ و اصلاح استانداردهای ملی در این حوزه، در دستور کار صنعت برق قرار بگیرد.

تمرکز بر روشنایی و سرمایش در اداره‌ها می‌تواند نتایج بسیار موثرتری نسبت به بسیاری از برنامه‌های حال حاضر شرکت‌های توزیع در پی داشته باشد. افراد به طور معمول نسبت به میزان مصرف و هزینه برق در محل دفتر کار حساس نیستند و همین امر باعث مصارف سرسام‌‌آور آنها می‌شود. این موضوع تنها در ایران مصداق ندارد و در سایر نقاط دنیا نیز چنین امری دیده می‌شود. برای مثال، در امریکا بیش از ۹۰ تراوات ساعت اضافه مصرف در روشنایی اداری و تجاری، شناسایی شده است که با سیاست‌های مدیریت مصرف قابل کاهش است. در صورت تحقق برنامه مورد اشاره، تنها با حذف مصارف غیر ضروری روشنایی و استفاده از لامپ‌های پربازده در اداره‌ها و اماکن تجاری می‌توان مصرف انرژی در امریکا را بیش از ۲ درصد کاهش داد.

استفاده از تجهیزات پربازده در بخش خانگی پتانسیل بالایی برای کاهش مصرف دارد. در حال حاضر، میلیون‌ها کولر آبی و گازی، یخچال و فریزر، تلویزیون، کامپیوتر، جاروبرقی، لباسشویی و … در خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تجربه دنیا نشان می‌دهد که درج برچسب انرژی بر روی این وسایل، ضمن ترغیب مردم به خرید محصول با مصرف پایین‌تر، به افزایش راندمان تجهیزات تولیدی نیز کمک کرده است. تاکنون صنعت برق به جز لامپ کم‌مصرف ـ که نسبت به نمونه‌های مشابه در کشورهای دیگر در زمره تجربه‌های موفق محسوب می‌شود ـ بر محصول پربازده دیگری تمرکز نداشته است. توزیع لامپ‌های کم‌مصرف بر کنترل پیک شب موثر واقع شده است، اما به دلیل عدم توجه به سایر مصارف، با وجود کنترل پیک شب، شدت مصرف انرژی ـ شاخصی که بهره‌وری مصرف انرژی را نشان می‌دهد ـ در ایران بسیار بالاست و بیش از ۴ برابر متوسط جهانی است.

اصلاح پمپ‌ها و سیستم‌ آبیاری یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های کاهش مصرف است که تاثیر چشمگیری نیز در کاهش پیک دارد. حدود ۱۳ درصد مصارف شرکت‌های توزیع، کشاورزی است که به دلیل فصلی بودن آن هر ۱ درصد کاهش در مصرف آن، حداقل ۲ تا ۵/۲ برابر بر کاهش پیک مصرف موثر است. در حال حاضر، سالانه مبالغ قابل توجهی صرف طرح کشاورزی همیار و قطع بار آنها در ساعت‌های پیک می‌شود. چنین سیاستی دو مشکل اساسی دارد؛ اول این که هر سال باید توافق‌نامه‌های جدیدی منعقد کرد و کارها از ابتدا آغاز می‌شود، در حالی که استفاده از پمپ‌های پربازده و اصلاح سیستم آبیاری نتایج بلندمدتی در پی دارند. دوم، منحنی بار کشور در تابستان، در بیش از ۱۲ ساعت از حدود ظهر تا نیمه شب در شرایط پیک قرار دارد و قطع بار را نمی‌توان مثل گذشته محدود به ۴ ساعت پیک شب دانست.

کاهش مصارف صنعتی تاکنون با انجام ممیزی انرژی برخی مشترکان با دیماند بالا انجام شده است. حدود یک‌سوم مصارف شرکت‌های توزیع در بخش صنعت است. مطالعات و ممیزی‌های صنایع در دنیا، نشان می‌دهد که موتورها، کوره‌های ذوب و فرایندهای شیمیایی سهم قابل توجهی از مصرف صنعتی دارند. مطالعات گسترده‌ای برای بهبود راندمان موتورها، ذوب در دمای پایین‌تر و اصلاح فرایندهای شیمیایی انجام گرفته است. شرکت‌های توزیع باید از این دستاوردها و فناوری‌های جدید مطلع باشند و سازوکاری مناسب برای ترویج آنها ایجاد نمایند.

تقویت واحدهای مدیریت مصرف برای ایجاد تحول در رویکرد و برنامه‌های مدیریت سمت تقاضا ضروری است. دفاتر مدیریت مصارف هم از نظر منابع انسانی و هم از نظر سازمانی، در شرکت‌های توزیع و توانیر توانمندی‌ و جایگاه لازم را ندارند. بدیهی است که ارتقای جایگاه واحدهای مدیریت مصرف با درک سرمایه‌ای بودن فعالیت‌های آنها آغاز می‌شود.

بهبود برنامه‌های ترویجی و فرهنگی زیربنای توفیق بسیاری از برنامه‌هایی است که در بالا به آنها اشاره شد. در حال حاضر، حجم بالایی از فعالیت‌های دفاتر مدیریت مصرف به فعالیت‌هایی اختصاص دارد که به واسطه تکرار و عدم جذابیت اثربخشی لازم را ندارد. ظاهر نامناسب بروشورها و اقلام تبلیغاتی، عدم استفاده از ظرفیت‌های اینترنت، کاراکترهای تکراری مثل «بابا برقی» و … نمی‌تواند نیازهای ترویجی مدیریت مصرف را برآورده سازد و باید در این حوزه تغییرهایی اساسی رخ بدهد.
 
توفیق برنامه‌های مدیریت مصرف بر سه اصل فعالیت‌های ترویجی، راه‌کارهای فنی و سیاست‌های تعرفه‌ای متکی است. خوشبختانه سرسخت‌ترین موانع ـ اصلاح قیمت برق و حرکت به سمت واقعی شدن آن ـ از پیش پا برداشته شده است و توفیق مدیریت مصرف در دستان شرکت‌های توزیع برق است.