آیا «برقی‌ها» جایگزین «بنزینی‌ها» می‌شوند؟

به گزارش "برق نيوز" محمدباقر قالیباف شهردار تهران در همایش ملی مدیریت آلودگی هوا و صدا، از انتخاب منطقه ۱۲ پایتخت به‌عنوان منطقه کم‌انتشار خبر داد و اعلام کرد که با ورود نخستین محموله موتورهای برقی پاک، جلوی ورود موتورهای بنزینی به این منطقه گرفته خواهد شد.

منطقه کم‌انتشار اصطلاحاً به منطقه‌ای اطلاق می‌شود که به دلیل بالا بودن غلظت آلاینده‌های هوا در آن، محدودیت‌هایی برای وسایل نقلیه آلاینده در آن اعمال شده و از تردد خودروهای فرسوده و وسایل نقلیه آلاینده در این منطقه جلوگیری می‌شود.

شهردار تهران در رابطه با جایگزینی موتوسیکلت های برقی به‌جای موتوسیکلت‌های بنزینی در منطقه ۱۲ و بازار تهران گفته است: نخستین اقدام، محدودیت و پس از آن ممنوعیت ورود موتوسیکلت‌های بنزینی به منطقه ۱۲ است. دغدغه امروز ما محدوده طرح ترافیک نیست و مسئله ما آلودگی هواست.

وی ادامه داد: به همین دلیل مناطقی را به‌عنوان مناطق کم‌انتشار تعیین کردیم که نخستین آن‌ها منطقه ۱۲ مشخصاً منطقه بازار و مرکز شهر تهران است. در این زمینه از موتوسیکلت‌ها شروع می‌کنیم چرا که آن‌ها مهم‌ترین منابع تولید آلاینده‌های هوا هستند و روزانه چند میلیون موتور در تهران حرکت می‌کنند و هر کدام از آن‌ها چند برابر یک خودرو، آلایندگی تولید می‌کنند. به هر حال باید جایی اقدامات سلبی انجام شود و با توجه به آلودگی هوای تهران اصلاً چرا باید موتور کاربوراتی تولید شود.

ایده جایگزینی موتوسیکلت‌های برقی از کجا آمد؟

نخستین بار در آبان ‌۹۲، زمزمه‌های جایگزینی موتو‌سیکلت‌های برقی به جای موتو‌سیکلت‌های بنزینی شنیده شد. در آن زمان، سید‌جعفر تشکری هاشمی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در اظهارنظری در این خصوص گفت: موتو‌سیکلت‌ها ۸ برابر یک خودرو تولید آلایندگی دارند، آن‌ها بی‌‌چون و چرا در شهر تردد دارند، بارها گفته شده باید موتوسیکلت‌های برقی جایگزین موتوسیکلت بنزینی شود.

تابستان امسال اما پس از مدت‌ها حرف و حدیث، مسئولان نهادهای مرتبط با مدیریت شهری و حمل و نقل، از رونمایی قریب‌الوقوع از موتوسیکلت‌های برقی در تهران خبر دادند. نصرت‌الله سیفی مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت با اشاره به جزئیات حمایت ۱۰۰ میلیارد دلاری وزارت نفت از طرح‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت، از برنامه ورود ۴۰۰ هزار موتوسیکلت برقی به تهران خبر داد.

وی از این طرح به‌عنوان جایگزینی ۴۰۰ هزار موتوسیکلت برقی با موتوسیکلت های فرسوده یاد کرد و گفت: برخی موتوسیکلت‌ها به‌علت احتراق ناقص تا ۴ برابر خودروها آلودگی ایجاد می‌کنند. برای اجرای این طرح، برخی سازندگان با وزارتخانه‌های صنعت و کشور مذاکراتی را انجام داده‌اند.

سیفی با تأکید بر این‌که در صورت اجرایی شدن این طرح به ازای تولید هر موتوسیکلت برقی ۳۰۰ دلار به سازندگان پرداخت می‌شود، ادامه داد: پس از اجرایی شدن این طرح قرار است تنها به موتوسیکلت‌های برقی اجازه تردد در محدوده مرکزی شهر داده شود.

آذر امسال نیز اقبال شاکری عضو کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران با اعلام این خبر که موتوسیکلت‌های برقی به زودی در تهران رونمایی می‌شوند، از پرداخت تسهیلات به متقاضیان خرید این موتوسیکلت‌ها خبر داد.

وی در بخشی از این گفت‌وگو تصریح کرد: اگر به‌مقدار کافی موتوسیکلت عرضه و خریداری شود، منطقه ۱۲ را منطقه عاری از موتوسیکلت‌های بنزینی اعلام می‌کنیم و فقط افرادی می‌توانند وارد آن منطقه شوند که موتورهای‌شان از نوع برقی باشد. بعد از این‌که اعلام شد که موتوسیکلت برقی به‌اندازه کافی خریداری شده و عرضه شده و درجه اطمینان پیدا کرده‌ایم که آن زنجیره تأمین قطعات و خدمات پس از فروش و شارژ باتری‌ها برقرار است مهلتی داده می‌شود تا در منطقه ۱۲ کسانی که موتوسیکلت استفاده می‌کنند اقدام به جایگزینی کنند اما احتمال دارد مکانیزم‌های دیگری نیز در نظر گرفته شود. عاری بودن منطقه ۱۲ از موتوسیکلت‌های بنزینی موضوعی است که در شورا و شهرداری به تصویب رسیده اما به فراهم شدن زیرساخت‌ها موکول شده است.

اکنون پس از این اظهارنظرها، محمدباقر قالیباف شهردار تهران از قطعی بودن اجرای طرح جایگزینی موتوسیکلت‌های برقی با موتوسیکلت‌های بنزینی خبر داده و منطقه ۱۲ پایتخت را نقطه آغاز این طرح معرفی کرده است.

مزیت‌های یک طرح

اما این طرح چه مزیت‌هایی دارد که تقریباً تمام نهادها با آن موافقند و بر اجرای آن تأکید می‌کنند؟ آن‌گونه که حجت‌الله بهروز قائم‌مقام معاون حمل و نقل و ترافیک شهردار تهران می‌گوید، یک‌ونیم میلیون موتوسیکلت به اندازه چهار و نیم میلیون خودرو که استاندارد یورو ۴ دارند آلایندگی دارند که به هیچ عنوان برنامه‌ریزی‌ برای آن وجود ندارد.

وی گفته است: برآوردها نشان می‌دهد حدود ۳ میلیون موتوسیکلت در تهران وجود دارد با در نظر گرفتن این که ۱.۵ میلیون از آن‌ها فعالند باید گفت یک موتوسیکلت غیراستاندارد بیش از ۳ برابر خودروی استاندارد ایرانی و ۷ برابر خودروهای استاندارد دنیا آلودگی ایجاد می‌کند. یعنی یک و نیم میلیون موتوسیکلت به اندازه چهار و نیم میلیون خودرو که استاندارد یورو ۴ دارند آلایندگی دارند که به هیچ عنوان برنامه‌ریزی‌ برای آن وجود ندارد.

بدین‌ترتیب، از این اظهارنظر کارشناسی این مقام مسئول در حوزه مدیریت شهری، می‌توان دریافت که با اجرای این طرح، آلودگی هوا ۴۰ درصد کاهش می‌یابد. این مسئله‌ای است که حسین شهیدزاده قائم‌مقام شرکت کنترل کیفیت هوا نیز آن را تأیید می‌کند؛ وی معتقد است که جایگزینی موتورهای برقی در منطقه مرکزی تهران را اقدامی مؤثر برای کاهش آلاینده‌ها است.

شهیدزاده با تأکید بر این‌که موتورهای برقی هیچ آلاینده‌ای تولید نمی‌کنند و جایگزینی آن‌ها در شهر تهران در کاهش غلظت آلاینده‌های هوا بسیار مؤثر است، اظهار داشت: با جایگزینی موتورهای برقی به‌جای موتورهای بنزینی در مرکز شهر، حدود ۳۰ درصد از آلایندگی ذرات معلق در این محدوده از تهران کاسته می‌شود. علاوه بر این آلودگی صوتی ایجاد شده توسط موتورسیکلت‌های بنزینی با جایگزینی آن‌ها توسط موتور برقی کاملاً حذف خواهد شد.

وی با بیان این‌که موتوسیکلت‌های بنزینی انواع آلاینده‌ها را تولید می‌کنند، اما تولید مونوکسید کربن و ذرات معلق در آن‌ها بیش‌تر است، ادامه داد: طرح جایگزینی موتورهای برقی در تهران با اولویت مرکز شهر، یعنی منطقه ۱۲ که بیش‌ترین حجم تردد موتوسیکلت‌ها در آن وجود دارد، آغاز می‌شود. حدود ۵۰۰ هزار موتور در محدوده مرکزی تهران تردد می‌کنند و هر موتور بنزینی حدود ۱۵ گرم بر کیلومتر انواع آلاینده و بیش‌تر مونوکسید کربن و ذرات معلق تولید می‌کند.

قائم‌مقام شرکت کنترل کیفیت هوا اضافه کرد: با توجه به نوع کاربری این موتورها، اگر هر موتور روزانه به‌طور میانگین ۱۰۰ کیلومتر در تهران تردد داشته باشد، ۱۵۰۰ گرم آلاینده تولید می‌کند و حجم این آلایندگی برای ۵۰۰ هزار موتور بنزینی که در مرکز شهر تهران تردد می‌کنند، معادل ۷۵۰ تن در روز است.

علاوه بر این، شاید بتوان گفت که هر چند موتورهای برقی مشکلاتی نسبت به موتورهای بنزینی دارد و یا قیمت آن‌ها بسیار بالاتر است اما میزان آلودگی تولیدی توسط موتورهای بنزینی بسیار بیش‌تر از هزینه‌ای است که موتورهای برقی دارند. با جایگزینی موتوسیکلت‌های برقی به جای موتوسیکلت‌های بنزینی، آلودگی هوا و آلودگی صوتی در شهر تهران به میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد، مصرف سوخت روند نزولی به خود خواهد گرفت و در نهایت، سلامت پایتخت‌نشینان را به همراه خواهد داشت زیرا کاهش آلودگی هوا به خودی خود، بسیاری از مرگ‌های ناشی از این مسئله را نیز کاهش خواهد داد.

آیا طرح جایگزینی موتورسیکلت‌ها، ضمانت اجرایی دارد؟

اگر نگوییم که اجرای این طرح در شرایط فعلی ممکن نیست، حداقل به جرات می‌توان گفت که اجرای این طرح به زمان زیادی نیاز دارد؛ چراکه با توجه به اظهارات حسین شهیدزاده قائم‌مقام شرکت کنترل کیفیت هوا که از تردد پانصد هزار موتوسیکلت در محدوده مرکزی تهران خبر داده است، اغلب راکبان موتوسیکلت‌ها در پایتخت، در محدوده بازار و منطقه ۱۲ تردد می‌کنند و از قضا به بخش مهمی از وسایل نقلیه این محدوده تبدیل شده‌اند. در حال حاضر، این موتورسیکلت‌ها که در این محدوده به جابه‌جایی بار و مسافر و می‌پردازند، از نوع بنزینی هستند و اغلب راکبان آنها، توانایی خرید موتورسیکلت‌های برقی را ندارند؛ حتی اگر تسهیلاتی به آنها ارائه شود.

این طرح، علی‌رغم کاهش قابل‌توجه و مؤثر آلودگی هوا در مرکز پایتخت، می‌تواند حداقل برای مدتی حمل و نقل در محدوده‌ پرتردد بازار تهران را با اخلال مواجه سازد و بر ترافیک سنگین در این محدوده، دامن زند. چه بسا بسیاری از افرادی که برای تأمین معیشت خانواده‌های خود، موتوسیکلت ارزان‌قیمتی تهیه کرده باشند و با اجرای این طرح، در یافتن یک شغل ساده به نتیجه نرسند و از امرار معاش، ناتوان باشند. این افراد نیز به دلیل عدم توانایی در برآورده کردن خواسته‌های خود، به این اقدام اعتراض خواهند کرد؛ اعتراضی که مشخص نیست چه عواقب احتمالی را به‌دنبال خواهد داشت.

قطعاً برای اجرای چنین طرحی، جریمه‌های سنگین برای راکبان موتوسیکلت‌های بنزینی در نظر گرفته خواهد شد که البته اکثریت آن‌ها از پرداخت این جریمه‌ها امتناع می‌ورزند و یا در پرداخت این جریمه‌ها ناتوان هستند. علاوه بر این، حجم زیادی از موتوسیکلت‌های بنزینی در سطح شهر تهران، در محدوده مناطق پرترافیک پایتخت از جمله منطقه ۱۲ و بازار تهران تردد می‌کنند و حتی بسیاری از ساکنان این منطقه، به دلیل قرار گرفتن در محدوده طرح ترافیک، ترجیح می‌دهند از موتوسیکلت برای تردد استفاده کنند اما مشخص نیست که به دلیل برآمدن اغلب آن‌ها از طبقه متوسط یا پایین‌تر، بتوانند از عهده خرید موتوسیکلت‌های برقی برآیند.

تأمین انرژی موتوسیکلت‌های برقی در طول روز نیز یکی دیگر از مشکلات قطعی این طرح است که باید تدبیری عمیق درباره آن اندیشیده شود چراکه موتوسیکلت‌هایی که در محدوده بازار تهران تردد می‌کنند، در مناطق مختلفی سوخت موردنیاز خود را تأمین می‌کنند و در ساعات مختلف روز نیازی به مراجعه به منزل برای تأمین برق برای وسیله نقلیه خود ندارند در حالی‌که با فراگیر شدن موتوسیکلت‌های برقی، امکان تأمین انرژی الکتریکی برای همه راکبان در محدوده بازار وجود ندارد و باید برای تمین این انرژی به محل‌هایی همچون منزل خود بروند.