مطالعه سابقه تعرفه‌گذاری برق در ایران

به گزارش برق نیوز، توانایی پرداخت بهای برق توسط مشترکین خانگی، همواره مورد توجه سیاستگذاران بوده است. از اواخر دهه ۵۰ همواره نظام پلکانی صعودی در تعرفه‌های برق خانگی وجود داشته و در سال‌های مختلف تعداد و نرخ پلکان‌های مصرفی تغییر کرده است. از سال ۱۳۸۹ نرخ پلکان‌ها به طور یکسان بین ۷ تا ۲۴ درصد افزایش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد افزایش نرخ برابر برای همه پلکان‌ها، موجب کنترل مصرف نمی‌شود؛ بلکه لازم است برای هر منطقه آب و هوایی، الگو‌های مقتضی تعیین گردد و سپس در ازای مصارف بالاتر از این الگو، نرخ برق با یک جهش قیمتی همراه شود؛ اتفاقی که در تعرفه برق خانگی سال ۱۳۹۸ مشاهده شد.

در تعرفه‌گذاری برق پیش از انقلاب اسلامی، بهای انرژی در کلیه تعرفه‌های برق به صورت نزولی طراحی شده بود. همچنین بهای برق درساعات اوج بار (۴ ساعت اولیه شب) بیشتر از سایر ساعات بود ودر برخی مناطق، بهای برق مصرفی در مراکز استان و شهر‌های بزرگ با سایر شهر‌ها تفاوت داشت.

در سال ۵۸ تغییرات کوچکی (اولین تغییر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی) با تصویب شورای انقلاب در تعرفه‌های برق اعمال شد که به شرح ذیل بود:

نرخ برق خانگی در مناطق گرمسیر خوزستان، ایلام، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان نازل‌تر از سایر مناطق (عادی) است.
مصارف خانگی تا ۱۰۰ کیلووات ساعت در ماه مشمول بخشودگی می‌شوند.
در ساختار تعرفه‌ها در جهت کاهش مصرف، بهای انرژی از نزولی به صعودی تغییر می‌کند.
تعرفه‌گذاری پلکانی صعودی راهکاری برای کاهش مصرف
بنابراین از سال ۱۳۵۸ همواره نظام پلکانی صعودی در تعرفه‌های برق خانگی وجود داشته است. تعرفه‌های برق طی سال‌های بعد در مراحل گوناگونی افزایش یافتند. از ابتدای سال ۱۳۷۲ با تغییر سیاست ارزی کشور نرخ برابری هر دلار به ۱۵۰۰ ریال تغییر نمود که لزوم تجدید نظر در تعرفه‌های برق را اجتناب ناپذیر کرد.

از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ (سال‌های برنامه دوم توسعه) افزایش سالیانه ۲۰ درصد (براساس تبصره ۱۹ قانون برنامه دوم) و درسال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ نیز براساس ماده پنج قانون برنامه سوم و قوانین بودجه سالیانه افزایش‌ها صورت گرفتند. در سال‌های دهه ۷۰ و ۸۰ چند مرتبه تعداد و نرخ پلکان‌های مصرف در قبوض مشترکین، تغییر کرده است.

تعرفه‌گذاری پلکانی به این صورت است که میزان مصرف ماهانه به بازه‌های معین تقسیم‌بندی شده و به هر بازه یک نرخ مشخص تخصیص داده می‌شود، به طوری که این نرخ‌ها با افزایش مصرف، بیشتر می‌شوند. اما این نکته قابل ذکر است که صرف افزایش نرخ پلکان‌های بالاتر مصرف، موجب کنترل مصرف نمی‌شود؛ بلکه لازم است به منظور افزایش کارایی تعرفه‌های برق، با بررسی معیار مناسب مصرف در هر منطقه آب و هوایی، الگو‌های مقتضی تعیین شده و سپس در ازای مصارف بالاتر از این الگو، نرخ برق با یک جهش قیمتی همراه شود.

بطور کلی سیاست‌های اعمال شده در تعرفه‌های گذشته را می‌توان در نکات زیر خلاصه نمود:

عدم رعایت هزینه تمام شده هر کیلووات ساعت انرژی برق در تعیین تعرفه‌های برق
تصاعدی بودن بهای انرژی در تعرفه‌های خانگی و تجاری
دو قسمتی بودن تعرفه‌های برق با قدرت ۳۰ کیلووات به بالا (به این مفهوم که مولفه‌های بهای انرژی و قدرت به صورت جداگانه دریافت می‌گردید)
برخورداری کلیه مشترکین از یارانه
رعایت تفاوت قیمت انرژی در ساعات متفاوت میان باری، اوج بار و کم باری
رعایت تفاوت بهای برق در فصول پربار (تابستان) و سایر فصول
رعایت اختلاف قیمت انرژی (مسئله افت) و در ولتاژ‌های متفاوت
معرفی تعرفه آزاد برای مشترکینی که مایل به پرداخت هزینه انشعاب نمی‌باشند [۱]در سال ۱۳۸۹ اولین مرحله از قانون هدفمندی یارانه‌ها اجرا و تعرفه‌های برق اصلاح گردید و پلکان‌های مصرف برق در قالب امروزی آن تعیین شد. اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال ۱۳۸۹ گامی در راستای جهت‌دهی به یارانه حامل‌های انرژی بود.

آمار مصرف برق در ترازنامه انرژی حاکی از آن است که روند مصرف برق در بخش خانگی، تجاری و عمومی که تا سال ۱۳۸۹ صعودی بود، در سال ۱۳۹۰ متوقف شد و در این سال مصرف برق نسبت به سال ۱۳۸۹ کاهش پیدا کرد. با عدم اجرای کامل مراحل بعدی هدفمندی یارانه‌ها، مصرف برق در سال‌های بعد مجددا روند افزایشی پیدا کرد و تا کنون ادامه دارد.

شکست طرح افزایش تعرفه پرمصرف‌ها

اواخر سال ۱۳۹۲، وزارت نیرو برای تعرفه‌های برق سال ۱۳۹۳ بر اساس مصوبه افزایش ۲۴ درصدی تعرفه برق، پیشنهاد افزایش تعرفه پلکان‌های مصرف برق خانگی را به گونه‌ای داد که پلکان‌های اول، افزایش قیمت کمتر و پلکان‌های بالاتر افزایش بیشتری را تجربه کنند و به این ترتیب متوسط افزایش تعرفه‌ها از ۲۴ درصد بیشتر نشود. اما این اقدام با مخالفت رئیس‌جمهور روبرو شد و دستور افزایش تعرفه کلیه پلکان‌ها با نرخ ۲۴ درصد به صورت یکسان برای همه پله‌های مصرف توسط ایشان ابلاغ گردید. به این ترتیب در سال ۱۳۹۳ نیز رشد قیمت پلکان‌های مصرف به یک اندازه بود و رشد مصرف برق و توزیع ناعادلانه یارانه پنهان همچنان ادامه داشت.

این موضوعات نشان‌دهنده عدم بازدارندگی تعرفه‌های پلکانی برق خانگی بوده و بیان‌کننده این حقیقت است که با افزایش ۷ تا ۲۴ درصدی کلیه پله‌های مصرف که طی سال‌های گذشته رخ داده است، نه تنها مشترکین پرمصرف نحوه استفاده خود از انرژی الکتریکی را اصلاح نمی‌کنند، بلکه همچنان بی‌عدالتی زیادی در توزیع یارانه پنهان برق وجود دارد.

تفکیک تعرفه مشترکین پرمصرف از سایرین برای اولین بار

در سال ۱۳۹۷ پس از وقوع خاموشی گسترده در تابستان به دلیل تجاوز پیک بار از مقدار مجاز و بعد از تاکیدات فراوان کارشناسان و برخی مسئولین، هیئت دولت در مصوبه شماره ۵۵۸۳۰/۱۷۶۳۲۷ در اسفند ماه، تصمیم به تفکیک تعرفه مشترکین پرمصرف از سایر مشترکین برای سال ۱۳۹۸ گرفت.

بر اساس این مصوبه هیئت وزیران، تعرفه‌های برق بخش خانگی سال ۱۳۹۸ در بازه خرداد تا پایان شهریور به دو بخش مشترکین پرمصرف (بالاتر از الگو مصرف می‌کنند) و سایر مشترکین (برابر و کمتر از الگو مصرف می‌کنند) تقسیم شد. این اولین باری بود که مشترکین پرمصرف به علت عدول از الگوی مصرف عموم مشترکین، ملزم به پرداخت نرخ بیشتری (۱۶ درصد) برای هر کیلووات ساعت برق مصرفی بودند. همچنین در این مصوبه یک بخش انگیزشی و تشویق‌کننده نیز وجود داشت که مطابق آن برای مشترکینی که بتوانند در بازه مذکور، مصرف برق خود را در مقایسه با زمان مشابه در سال گذشته کاهش دهند، تخفیف در مبلغ مصرف برق لحاظ می‌گردد.

متولی‌زاده مدیر عامل توانیر، درباره نتایج این طرح گفته است: «۲۹ میلیون مشترک خانگی داریم که از این تعداد مصرف برق ۲۴ میلیون مشترک در حد الگوی مصرف است و مهم‌تر از آن ۸ میلیون نفر از این ۲۴ میلیون، ضمن این که الگوی مصرف را رعایت کردند، مصرف‌شان در تابستان امسال نسبت به سال قبل کاهش داشته و مشمول [پاداش]۱۰۶ میلیاردی خوش مصرف‌ها شده‌اند. سیاست تعرفه‌های تشویقی برای مشترکان خانگی در سال جاری اجرا شد که این سیاست‌ها برای اولین بار در صنعت برق بود. تعداد کسانی که در حد الگوی مصرف امسال مصرف کردند نسبت به سال قبل ۱۰ درصد افزایش یافت. »

پیشنهاد تعمیم طرح تشویق مشترکان خوش‌مصرف به زمستان

اخیرا در پی افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و درنتیجه کاهش تخصیص گاز به نیروگاه‌ها، مصرف برق به چالشی در زمستان نیز تبدیل شده است. استفاده از سوخت مایع برای تولید برق هم هزینه سوخت را افزایش داده و هم آلودگی بیشتری ایجاد می‌کند؛ لذا به تازگی وزارت نیرو با توجه به موارد مذکور و نیز نظر به اجرای موفق طرح تشویق مشترکان خوش مصرف در تابستان سال جاری، پیشنهاد اصلاح مصوبه فوق و تسری طرح تشویق خانوار‌های (مشترکان) خوش مصرف برق به فصل زمستان و تعمیم طرح یادشده به مشترکان گاز طبیعی بخش خانگی با هدف کاهش مصرف را به هیئت دولت ارائه نموده است. در همین راستا بررسی افزودن موضوع تشویق مشترکان خوش مصرف برق و گاز طبیعی بخش خانگی در ماه‌های زمستان سال ۱۳۹۸ به مصوبه اسفند ۱۳۹۷، در دستور کار جلسه مورخ ۵ اسفند ۹۸ کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط زیست هیئت دولت قرار گرفت. در پایان با توجه به آنچه بیان شد، تعرفه‌گذاری همواره ابزاری برای کنترل مصرف، تنظیم بازار عرضه و تقاضای انرژی و توزیع عادلانه یارانه بوده است. لازم است برای سال آینده تعرفه‌های تنبیهی و تشویقی با توجه به تجربه سال ۱۳۹۸ و روش‌های جهانی به طور مناسب تعیین و بدون هدر رفت زمان در هیئت دولت تصویب و دستورالعمل آن ابلاغ گردد. همچنین به سرعت و به طور گسترده اطلاع‌رسانی کافی به مردم انجام شود تا اثرگذاری طرح‌ها حداکثری باشد.

 

منبع: مقاومتی نیوز