بررسی ابهامات طرح برق امید/ بزرگترین ریسک دولتمردان صنعت برق ایران

یادداشت برق نیوز: در چند هفته گذشته که طرح برق امید مطرح شد، از دولت و مجلس گرفته تا کارشناسان مختلفی که در مورد آن صحبت کردند به تبیین ابعاد این طرح پرداخته شد که البته هنوز ابهامات زیادی دارد و مشخص نیست چه آشی برایمان پخته اند.

قبل از ورود به بحث اصلی ذکر چند نکته ضروری است. در اینکه برق امید نمی‌تواند با ۸۰ یا ۱۰۰ کیلووات ساعت مصرف ماهانه، سی میلیون ایرانی یا ۸.۵ میلیون مشترک را شامل شود تردیدی نیست. یک حساب و کتاب سرانگشتی حتی بر اساس آمار رسمی خود توانیر نشان می‌دهد حتی یک خانه با یک یخچال و چند تا لامپ و تلویزیون اگر محل سکونت دائم باشد بیش از این مقدار مصرف دارد لذا مشخص نیست این سی میلیون نفر تا چه حد صحت دارد.

اینکه مدیران توانیر و سخنگوی صنعت برق ادعا می‌کنند این طرح معجزه کرده و مصرف برق را کاهش می‌کند بیشتر به شوخی می‌ماند. اولا از مصرف حداقلی دیگر نمی‌توان کمتر مصرف کرد (این مشترکان امکان تعویض وسایل برقی فعلی را ندارند) و ثانیا وقتی مشترک پول برق نمی‌دهد چطور انگیزه دارد که کمتر مصرف کند؟ آقایان بر این باورند که مشترکین بالای ۱۰۰ کیلووات ساعت مصرف ماهانه هم تلاش می‌کنند مصرف خود را پایین بیاورند تا مشمول برق رایگان شوند، اما برعکس نه تنها این مبلغ انگیزه‌ای ایجاد نمی‌کند که اتفاقا آن‌هایی هم که زیر ۱۰۰ کیلووات مصرف می‌کردند حالا تا نزدیک ۱۰۰ کیلووات مصرف خود را بالا می‌آورند، چون در هر حالت رایگان می‌شوند. این تمایل به حداکثر بهره برداری از برق رایگان خیلی بیشتر از پایین آوردن مصارف بالای ۱۰۰ کیلووات است.

عمل به وعده ۴۲ سال قبلتر حضرت امام در برق رایگان هم از آن جمله عوامفریبی‌هایی است که نیازی به توضیح دادن ندارد. اولا حضرت امام گفتند برق را برای مستمندان رایگان می‌کنیم ثانیا همزمان گفتند مسکن می‌دهیم، کار می‌دهیم و ... پس چرا به دیگر وعده‌های داده شده عمل نمی‌کنند؟ از طرفی بخش قابل توجهی از مشترکان زیر ۱۰۰ کیلووات ساعت مصرف را خانه‌ها و ویلا‌های خالی و موقتی تشکیل می‌دهند که اساسا متعلق به طبقه متمکن جامعه است نه مستمندان.

اگر وزارت نیروی بدهکار، هوس خیرات کردن دارد بهتر است همین هزینه را در قالب کمک به افراد کم بضاعت بدهد همانطور که در پیک برق امسال حاضر شد به بسیج مهندسان چند میلیارد رانت همکاری بدهد تا آن‌ها دو میلیون پیامک "حالا قطع کن" بفرستند و البته آخرش هم هیچ به هیچ، الان هم می‌تواند این کمک‌ها را به نهاد‌های ذیصلاح بدهد تا واقعا به نیازمندان واقعی برسد گرچه دلیلی برای این بذل و بخشش وجود ندارد.

عده‌ای بر این باورنداین طرح بیشتر شوی سیاسی اردکانیان برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری آینده است که باز هم بر این باوریم بزرگان اصلاح طلب اینقدر از اوضاع سیاسی فعلی درک درستی دارند که بدانند نبایند روی اسب بازنده شرط بندی کنند لذا این نظریه توهمی بیش نیست.

حائری که به دلیل اختلاف نظر با اردکانیان به حاشیه رفته و به ندرت ازش خبری منتشر می‌شود به خوبی می‌داند که از این شوآف وزارتخانه آبی برای صنعت برق گرم نمی‌شود لذا بیشتر تلاش دارد یکسال آتی را مدارا کرده تا اقبال حضور در مسند وزارت نیرویی دوره بعد را از دست ندهد. متولی زاده، اما سعی دارد خود را همراه نشان داده و همانطور که خود گفت در پی ارائه طرحی برای واقعی کردن قیمت برق است.

آن‌ها می‌خواهند به مجلس انقلابی بگویند به مستمندان و قشر آسیب پذیر جامعه برق رایگان داده ایم تا آن‌ها را مجاب کنند که به واقعی شدن قیمت برق تن دهند. حتی اگر قیمت برق برای بقیه پله‌های مصرفی ۲۰ درصد افزایش یابد هزینه رایگان کردن برق سی میلیون مشترک کم مصرف را جبران خواهد کرد. این طرح با توجه به شرایط فعلی اقتصادی و سیاسی کشور به احتمال زیاد با مخالفت مجلس (حداقل تا پایان دولت روحانی) مواجه می‌شود و عملا با تاخیر دوساله عملیاتی می‌گردد که این موضوع بار بدهکاری‌های صنعت برق را افزایش خواهد داد.

مدیران ارشد وزارت نیرو و صنعت برق که توان همسو کردن دولت و مجلس در واقعی کردن قیمت برق را ندارند دست به ریسک‌ها و برنامه‌هایی زده اند که بیشتر این صنعت را غرق کرده است. سرمایه گذاری‌های بخش خصوصی در حوزه تولید چه نیروگاه‌های مقیاس بزرگ و چه مقیاس کوچک و تجدیدپذیر با شرایط فعلی کاملا از توجیه اقتصادی خارج شده و عملا راهی بجز تن دادن به خاموشی‌های چند هزار مگاواتی تحت عنوان مدیریت کاهش پیک ندارند. آن‌ها دلخوش به افزایش نرخ ارزی شده اند که منابع حاصل از صادرات برق برایشان در پی داشته است چراکه هزینه‌های جاری وزارت نیرو به ریال پرداخت می‌شود و این تفاوت نرخ ارز منبع قابل توجهی برای آن‌ها ایجاد کرده است که البته از جیب پرسنل و کارکنان و پیمانکاران برقی پرداخت می‌شود تاجائیکه وضعیت حقوق اکثر کارکنان آن حتی کمتر از آموزش و پرورشی که نماد ضعف حقوقی بوده است شده است.

برق امید بیش از آنکه در مستمندان امیدی ایجاد کرده باشد برای سیاست گذاران برق ایران، امیدی است در خروج از بن بستی که یکدهه گذشته در مسیر آن قرار گرفته اند. آن‌ها مستاصل از مدیریت صنعت برق شده اند و تلاش می‌کنند با راه اندازی شو‌های اینچنینی، افکارعمومی و رسانه‌ها و ... در واقعی کردن قیمت برق همراه کنند، اما نمی‌دانند که از قضا سرکنگبین صفرا خواهد فزود.

مردم خشمگین از دولت هستند و در این شرایط افزایش قیمت برق را برنمی تابند. وزارت نیرو در دولت اول روحانی و حتی تا دو سال قبلتر فرصت بهتری برای نزدیک کردن قیمت برق به مقدار واقعی داشت که عدم آینده نگری آن‌ها این فرصت را از صنعت برق گرفت.

برق امید اگر منجر به افزایش قیمت برق نشود بجز چند لوح تقدیر برای وزیر و مقداری پاداش برای مدیران این ستاد، تقریبا هیچ دستاوردی برای صنعت برق نخواهد داشت (حتی کاهش مصرف برق در پیک) و آن‌ها باید تلاش کنند آخرین شانس خود را از دست ندهند. اگر برق امید قرار بود کاهش مصرف برق را در پی داشته باشد قبل از پیک تابستان مطرح میشد نه بعد از آن.

امیدواریم از هدر دادن چند صد میلیارد تومان هزینه تحت عنوان شو‌های تلویزیونی، بیلبورد‌ها و برنامه‌های تبلیغاتی و... بپرهیزند و دنبال کار کارشناسی باشند. اوج خلاقیت تیم فعلی رسانه‌ای و روابط عمومی‌های این مجموعه در پویش الف ب اردکانیان و تزریق امید در جامعه مشاهده شده است. توصیه می‌شود یک نهاد بیطرف در چندنقطه تهران یا استانهخای دیگر، نظرسنجی میدانی برگزار نماید تا مشخص شود چند درصد این پویش را می‌شناسند و چقدر به اهداف آن ایمان دارند.

اگر قرار است از بیت المال بعنوان برق امید یارانه داده شود همه مردم ایران محق دریافت این یارانه هستند. مشترکی (خانواده ای) که دو فرزند داشته و مثلا ۲۰۰ کیلووات ساعت مصرف ماهانه دارد کمتر از مجردی که به تنهایی ۱۰۰ کیلووات ساعت مصرف می‌کند، سرانه مصرف دارد. سخت نیست فهمیدن اینکه توزیع یارانه به شکلی فعلی کاملا غلط و خلاف عدالت است.

مرز مصرف برق امید برای ماه‌های گرم عملا غیرقابل کارکرد است. در زمستان هم بی معنی است، چون مصرف خیلی‌ها به خودی خود پایین است. مشترکین مناطق سرد و گرم همه با یک معیار سنجیده می‌شوند که اشتباه است. مشترکی که یک خط در میان از مرز امید بالا رفته و دوباره پایین می‌آید سردرگم شده و حتی وصول مطالبات دشوارتر و پیچیده‌تر خواهد شد.

آن‌هایی که دو کنتور دارند با تقسیم بارشان بین دو کنتور زیر مرز قرار می‌گیرند. در این طرح اصلا کاهش در پیک مصرف برق معنی ندارد، چون مصرف پیک مهم نیست و لذا مشخص نیست چطور امید به کاهش مصرف در پیک سال بعد بسته اند! از نگاه روانشناسی، وقتی فردی مستمرا هزینه‌ای را می‌پردازد با آن سازگار میشود، ولی اگر رایگان آن خدمات را دریافت نماید، با پولی شدن دوباره آن به شدت مخالفت می‌کند و بدبین‌تر از قبل می‌شود که اتفاقا بیش از پیش موج بی اعتمادی به صنعت برق را در پی خواهد داشت.

جالب است که بر اساس یک فرض غلط شروع به سیاست گذاری کرده و به دو هفته نرسیده (بدون مطالعات همه جانبه) برایش مدیر و ستاد و بودجه و... ایجاد می‌کنند! در نهایت با آمارسازی و اعلام چند هزارمیلیارد صرفه جویی و... به پایان می‌رسد، اما راندمان شبکه تغییری نکرده و خاموشی‌ها بیشتر و بدهکاری‌ها افزون تر.

عدم اعتقاد به کار کارشناسی در پیاده سازی طرح‌های مدیریت مصرف موجب شده تا مردم هزینه آزمون و خطای روش‌های ابتکاری مدیران را بدهند. آن‌ها اصرار دارند بجای پیاده سازی زیرساخت‌های اصولی و علمی در افزایش تولید و مدیریت مصرف برق، می‌توانند با طرح‌های تشویقی هیجانی مردم را وادار به کاهش مصرف کنند و طبیعی است که تا این تیم بر صنعت برق حکمرانی می‌کنند امیدی به طرح امید نیست. منتظر گزارشات مبسوط شما از دستاورد‌های عجیب این طرح هستیم و یادتان نرود اگر نتوانید قیمت برق را واقعی کرده و یا به مقدار قابل توجهی افزایش دهید، بدترین طرح تاریخ صنعت برق را پیاده کرده اید و سال‌ها اثرات آن بر پیکر نحیف صنعت برق به یادگار خواهد ماند.

در آینده در خصوص یارانه های پنهان برق، ناکارآمدی پله های مصرفی، توسعه نامتوازن تولید، مدیریت تقاضای هوشمند، کارت انرژی، تعرفه گذاری های مبتنی بر مدیریت مصرف، حضور استارتاپ های واقعی در پیک سائی و بهره وری، لزوم ایجاد مرکز مطالعات استراتژیک برق، ورود ذخیره برق به بورس انرژی، ایجاد تعرفه های دینامیک در صنایع، اثر قانو نگذاری ها در ایجاد سازوکارهای خودتامینی، تغییر پارامترهای جریمه ای و تشویقی و... مطالبی را منتشر خواهیم کرد.