انواع نقشه و سیم کشی در برق ساختمان- بخش اول

سرویس آموزش و آزمون برق نیوز، نقشه مدار‌های الکتریکی معمولاً به دو صورت ترسیم می‌شود: شمای حقیقی و شمای فنی مدار. در این نقشه اتصال کلیه سیم‌های رابط به کلید‌ها و اجزاء مدار نشان داده می‌شود. شمای فنی یا نقشه سیم کشی، یک نقشه ساده تک خطی است که تعداد مسیر‌ها و لوله‌ها و تعداد سیم‌های درون لوله و اجزاء مدار را نشان می‌دهد.

سیم کشی برق ساختمان معمولاً به دو صورت کلی توکار و روکار انجام می‌شود. در سیم کشی توکار هم می‌توان از سیم‌های مخصوص و مجهز به چند لایه عایق، بطور مستقیم در زیر گچ استفاده کرد (سیم‌های زیر گچی) و هم می‌توان لوله‌های خرطومی و PVC مخصوصی را در زیر گچ کار گذاشت و به کمک فنر مخصوص سیم کشی، سیم‌های برق را درون آن‌ها کار گذاشت. در سیم کشی روکار نیز هم می‌توان سیم‌ها را بطور مستقیم و هم می‌توان از داخل لوله عبور داد و با بست‌های مخصوص مهار نمود.

عمده مدار‌های الکتریکی در ساختمان از اتصال پریزها، کلید‌ها و لامپ‌ها به یکدیگر و به منابع تغذیه، شکل می‌گیرند.

پریز و نحوه اتصال آن در مدار

برای ارتباط وسایل برقی خانگی یا صنعتی به منبع انرژی الکتریکی از پریز استفاده می‌شود. پریز از یک محفظه کائوچوئی یا پلاستیکی یا باکالیت است که دو لوله شکاف دار که خاصیت فلزی داشته و به دو عدد پیچ وصل می‌شوند، تشکیل شده است. در پریز سیم‌های فاز و نول هر کدام به یکی از این پیچ‌ها وصل می‌گردند. پریز‌های ارت دار دارای سه پیچ برای اتصال سیم هستند که سیم ارت به پیچ سوم که معمولاً با علامت مشخص می‌گردد، متصل می‌شود. ولتاژ اسمی تجهیزات برقی مثل کلید و پریز و … باید با ولتاژ اسمی سیستم برق هماهنگی داشته باشد.

پریز از نظر تعداد فاز به دو دسته تک فاز و سه فاز و از نظر نحوه نصب به انواع توکار روکار و سیار تقسیم می‌شوند. همچنین پریز‌ها از نظر حفاظت به دو نوع ساده و با اتصال زمین (شوکو، ارت دار، با کنتاکت محافظ) تقسیم می‌شوند. پریز‌های با اتصال زمین برای اتصال بدنه وسایل الکتریکی متحرکی مانند یخچال، لباسشویی، اطو و مانند آن‌ها به زمین و جلوگیری از بروز برق گرفتگی در افراد به کار می‌روند.

نکته

در سیم کشی برق ساختمان جریان نامی پریز‌های تک فاز باید حداقل ۱۶ آمپر و ساختمان آن‌ها به طوری باشد که وصل دو شاخه‌های دو پل معمولی، بدون اتصال به هادی حفاظتی به آن‌ها امکان پذیر نباشد در حالی که باید بتوان دو شاخه‌های مخصوص لوازم دارای عایق بندی مضاعف (کلاس II) را که به هادی حفاظتی احتیاج ندارند به آن‌ها وصل کرد.
جریان نامی پریز‌های سه فاز باید حداقل ۱۶ آمپر و دارای یک یا دو اتصال اضافی برای وصل هادی حفاظتی یا هادی‌های حفاظتی و خنثی باشد. در صورتی که پریز‌های سه فاز دارای یک اتصال اضافی باشند، این اتصال باید فقطز برای وصل به هادی حفاظتی استفاده شود.

پریز باید به گونه‌ای ساخته شود که قبل از وصل سیم‌های تغذیه کننده دستگاه به پریز، بدنه دستگاه به تیغه اتصال زمین پریز وصل شود و در زمان قطع دستگاه، ابتدا سیم‌های تغذیه کننده دستگاه از پریز جدا شوند و پس از آن ارتباط بدنه دستگاه از تیغه اتصال زمین قطع گردد. تقسیم بندی دیگری برای پریز‌ها وجود دارد که بر مبنای درجه محافظت در برابر رطوبت انجام می‌گیرد و بر اساس آن، پریز‌ها به سه نوع عمده تقسیم می‌شوند: پریز‌های معمولی، پریز‌های حفاظت شده در برابر ترشح آب با درجه حفاظت IP۴۴ و پریز‌های حفاظت شده در برابر پاشیده شدن آب با فشار، با درجه حفاظت.

IP۴۵ البته بسته به نیاز و محل استفاده، ممکن است پریز‌هایی با درجه حفاظت بالاتر نیز ساخته شود.

نکته

در سیم کشی برق ساختمان مسکونی، باید برای تغذیه پریز‌های آشپزخانه از انشعاب جداگانه‌ای استفاده شود، همچنین وسایل پر مصرف مانند ماشین لباسشویی، اجاق برقی، کولر گازی و مانند آن‌ها نیز باید دارای انشعابی جداگانه و فیوز مخصوص به خود باشند. برای حفاظت انشعاب پریز‌ها در برق تکفاز معمولاً از فیوز ۱۶ آمپر استفاده می‌شود.

در اماکن مسکونی، تجاری و اداری، محل نصب پریز‌های برق، پریز‌های تلفن و پریز‌های آنتن تلویزیون باید ۳۰ سانتی متر از کف تمام شده ساختمان فاصله داشته باشد. پریز‌های برقی که در آشپزخانه، موتورخانه، تعمیرگاه و گاراژ نصب می‌شوند، باید ۱۱۰ سانتی متر از کف تمام شده، فاصله داشته باشند.

جهت متصل نمودن مصرف کننده‌های برقی به پریز از دو شاخه که بصورت ساده و ارت دار موجود می‌باشد، استفاده می‌شود.

در جدول (۱) مقاطع گوناگون هادی که در سیم کشی ثابت، برای سیم کشی انشعابات تغذیه کننده پریز‌ها به کار گرفته می‌شوند، آورده شده است.

جدول (۱) هادی‌های موردنیاز در سیم کشی برق ساختمان ثابت با توجه به نوع پریز

جعبه تقسیم

در مدارات الکتریکی، گرفتن انشعابات از سیم‌های حامل جریان در جعبه تقسیم انجام می‌شود. جعبه تقسیم در ابعاد مختلف به صورت روکار و توکار با جنس‌های پلاستیکی، چدنی و فلزی ساخته می‌شود. محل نصب جعبه تقسیم باید حداقل ۲٫۵ متر از کف تمام شده یا ۳۰ سانتی متر از سقف ساده، فاصله داشته باشد.

در صورتی که محفظه‌های تجهیزات (مثل جعبه تقسیم پشت کلید، پریز و…) از جنس هادی یا فلزی باشند باید مانند سایر بدنه‌های هادی در نظر گرفته شوند و به آن‌ها هادی حفاظتی متصل گردد. درجعبه تقسیم برای حفاظت از جان افراد حتماً باید از محافظ جان استفاده نمود. محافظ جان بر اساس حساسیت خود به دو نوع خانگی (تک فاز) و صنعتی (سه فاز) تقسیم می‌شود و علاوه بر حفاظت افراد در مقابل تماس مستقیم و یا غیر مستقیم برق، با جلوگیری از نشتی جریان در حفاظت دستگاه‌ها و تجهیزات صنعتی نیز موثر خواهد بود. کلید محافظ جان به دو دسته کلی زیر تقسیم می‌شود:

محافظت انسان در برابر تماس مستقیم با قطعات الکتریکی (۳۰ میلی آمپر)
محافظت قطعات الکتریکی در برابر خطر آتش سوزی (۳۰۰ میلی آمپر)