روشنایی اضطراری در ساختمان چیست؟

سرویس آموزش و آزمون برق نیوز، در بسیاری از موارد، بنا به دلایل امنیتی لازم است زمانی که روشنایی اصلی دچار اختلال می شود، مقدار مشخصی روشنایی به عنوان روشنایی اضطراری (Emergency Lighting) وجود داشته باشد. عوامل مختلفی می تواند باعث قطع شدن روشنایی اصلی شود.

برخی از این عوامل عبارتند از:

١- بروز اختلال در شبکه توزیع برق – خاموشی و …

۲- بروز اختلال در شبکه تاسیسات الکتریکی در داخل مجموعه

٣- وقوع حوادث و سوانح نظیر زلزله، آتش سوزی و … با توجه به اینکه بخش عمده دریافت های انسان از طریق چشم او صورت می گیرد، در صورت وقوع اختلال و بروز خاموشی، انسان دچار مشکل شده و ممکن است دچار صدمه شود.

در این شرایط وجود روشنایی اضطراری می تواند تا حد زیادی از وقوع حوادث جلوگیری نماید. از آنجا که معمولاً انسانها در شرایط اضطراری دچار استرس می شوند، استانداردهای ویژه ای برای روشنایی اضطراری تدوین شده اند تا در صورت وقوع خاموشی، افراد بتوانند در کوتاه ترین زمان ممکن و با کمترین میزان آسیب دیدگی از محل خارج شوند. در برخی موارد لازم است روشنایی اضطراری به گونه ای تامین شود که افراد بتوانند تا مدت زمان معینی به کار خود ادامه دهند.


مفاهیم و تعاریف

روشنایی اضطراری

روشنایی اضطراری می باید در زمان وقوع اختلال در شبکه روشنایی اصلی در مدت زمان کوتاهی تأمین شود. روشنایی اضطراری می تواند به دو صورت باشد:

۱- روشنایی ایمنی

روشنایی ایمنی برای حفظ جان افراد در برابر صدمات احتمالی در زمان وقوع خاموشی (نظیر سقوط یا برخورد با اشیا خطرناک) تأمین می شود.

روشنایی ایمنی خود به دو گروه تقسیم می شود:

روشنایی ایمنی برای راه های فرار
روشنایی ایمنی برای محیط های خطرناک

 

۱-۱- روشنایی ایمنی برای راه های فرار (Escape routes)

طبق استاندارد، راه های فرار باید در وضعیت های اضطراری به اندازه ای روشن باشند که بدون خطر بتوان از آنها عبور کرد و موانع احتمالی را تشخیص داد. همچنین نحوه دسترسی به کلیدهای اعلام حریق در مسیرهای فرار باید روشن باشد.


۲-۱- روشنایی ایمنی برای محیط های کاری خطرناک (High Risk Task Areas)

محیط های خطرناک، محیط هایی هستند که در صورت وقوع خاموشی، احتمال وقوع خطر برای افراد در آنها وجود دارد. برخی از این محیط ها عبارتند از:

نقاط مجاور مخازن حاوی مایعات داغ،
حوضچه های پر شده با مواد مذاب،
ماشین های دوار،
صحنه تئاتر،
مسیرهای مسابقه در زمین های ورزشی
و …

طبق استاندارد، روشنایی ایمنی در چنین محیط هایی باید به گونه ای تأمین شود که امکان اتمام کار عملیات در دست اجرا و ترک محل را برای فرد فراهم نماید.


۲- روشنایی جایگزین (Standby Lighting)

در صورتی که در صورت قطع خاموشی، خطراتی برای ادامه حضور در محل وجود نداشته باشد، با داشتن روشنایی جایگزین، می توان برای مدت زمان محدودی در محیط حضور داشت و به فعالیت ادامه داد.

روشنایی جایگزین معمولاً به دلایل اقتصادی در نظر گرفته می شود تا با قطع برق فعالیت های کاری (نظیر کار کارمندان در اداره و یا فعالیت کارگران در خط تولید) متوقف نشود. در برخی موارد روشنایی جایگزین می تواند نقش روشنایی ایمنی را نیز ایفا کند.

تأخير راه اندازی مدت زمان بین قطع شبکه روشنایی اصلی و راه اندازی روشنایی اضطراری را تأخیر در راه اندازی می نامند. چراغ ایمنی چراغی است که برای تأمین روشنایی ایمنی به کار می رود. این چراغ می تواند دارای منبع انرژی (نظیر یک باتری) باشد و یا از یک منبع مرکزی تغذیه شود.

چراغ های علایم نجات چراغ علامت نجات، چراغی است که بر روی آن یک علامت گرافیکی نشان دهنده نجات و نوشته هایی مرتبط با این موضوع وجود دارد.


سیستم روشنایی ایمنی ممکن است به صورت دایم از شبکه برق سراسری تغذیه کند و با قطع برق به یکی از روش های زیر شبکه ایمنی برقدار شود:

١- سیستم روشنایی ایمنی در حالت عادی از شبکه برق سراسری تغذیه کرده و با قطع برق، تغذیه چراغ از باتری تأمین می شود.

۲- در برخی موارد ممکن است از اینورتر (Inverter) برای تأمین برق در شرایط اضطراری استفاده نمود. در این صورت، در حالت عادی، روشنایی ایمنی از شبکه اصلی تغذیه شده و با قطع برق، اینورتر وارد مدار می شود.

در این حالت منبع انرژی یک باتری است و توسط اینورتر ولتاژ متناوب تولید می شود.

تقریباً در تمام نقاط دنیا، کارفرما موظف به تامین امنیت جانی کارکنان می باشد. از آنجا که نبود روشنایی اضطراری در بسیاری از محیط های کاری می تواند خطرات جانی برای کارکنان به دنبال داشته باشد، قوانین کار در کشورهای اروپایی روشنایی اضطراری را در موارد زیر لازم دانسته اند:

۱- مسیرهای نجات در انبارهایی که بیش از ۲۲۰۰۰ مترمربع مساحت دارند.

۲- مسیرهای نجات در اتاق های کاری و یا اتاق های استراحت کارکنان که حداقل ۲۲ متر بالاتر از سطح زمین قرار دارند.

٣- مسیرهای نجات در اتاق های کاری بدون پنجره و با اتاق هایی که به ضرورت نوع کار، لازم است تاریک نگاه داشته شوند و بیش از مترمربع ۱۰۰ مساحت دارند.

در چنین اتاق هایی باید چراغ اضطراری بر روی درب خروج نصب شود، به گونه ای که از تمامی قسمت های کاری قابل رویت نیست.

۴- مسيرهای نجات در فضای کاری که احتمال خطر انفجار و یا مسمومیت تنفسی وجود دارد.

۵- مواردی که احتمال خطر مستقیم برای کارکنان وجود دارد، نظير احتمال سقوط.

۶- مواردی که احتمال وجود خطر غیر مستقیم وجود دارد، نظير احتمال نشت گازهای سمی در اثر از کار افتادن سیستم های کنترل.

۷- در صورتی که مسیر خاصی به عنوان مسیر نجات وجود نداشته باشد و از راهروهای موجود و مسیرهای رفت و آمد به عنوان مسیر نجات نیز استفاده می شود، در این صورت این مسیرها باید به طور مشخصی علامت گذاری شوند.

از نظر نحوه نصب روشنایی اضطراری در مسیرهای نجات نیز باید به نکات زیر دقت شود:

١- علایم نجات باید در تمامی راهروهای داخل ساختمان و فضاهای بزرگ نصب شده و سمت و سوی مسیر نجات را نشان دهد.

۲- علایم نجات باید در تمامی نقاط تقاطع نصب شده و جهت حرکت و یا جهت تغيير مسير را نجات دهد.

۳- در مسیرهای نجات طولانی، بهتر است هر ۱۵ متر يك بار علامت نجات نصب شود. این علایم باید در ارتفاع حدود ۲ متر نصب شوند.

۴- از آنجا که در صورت وقوع آتش سوزی و وجود دود در فضا، چراغ هایی که در ارتفاع نصب می شوند قابل رویت نخواهد بود، وجود روشنایی ایمنی بر روی زمین و یا با ارتفاع بسیار کمی از آن نیز ضرورت دارد.


علاوه بر محیط های کاری، در سالن هایی که افراد زیادی در رفت و آمد هستند و یکی از شرایط زیر را دارند وجود روشنایی اضطراری لازم است:

۱- سالن هایی که دارای صندلی های ردیفی شکل به شكل سينما بوده و گنجایش بیش از ۲۰۰ نفر را دارند.

۲- سالن هایی که دارای میز و صندلی مخصوص غذاخوردن بوده و بیش از ۴۰۰ نفر گنجایش دارند.

٣- فروشگاه هایی که محل فروش آنها دارای مساحتی بیش از ۲۰۰۰ مترمربع باشد.

۴- فروشگاه هایی که دارای بیش از سه طبقه بوده و مسیر نجات برای هر سه طبقه مشترک باشد.

۵- اتاق هایی با صحنه نمایش و یا محل پخش فیلم (بیش از ۱۰۰ نفر تماشاگر)،

۶- سالن های نمایش بدون سقف با بیش از ۱۰۰۰ نفر تماشاگر)،

۷- زمین های ورزشی بدون سقف با بیش از ۵۰۰۰ نفر تماشاگر،

۸- فضاهای آموزشی در مدارس و دانشگاه ها که بیش از ۲۰۰ نفر در آنها حضور پیدا می کنند،

۹- راهروها و راه پله ها در فضاهای آموزشی

۱۰- راهروها و پله ها در بیمارستان ها و محوطه بیرون بیمارستان



ویژگی های چشم انسان

تطابق چشم

عمل تطابق چشم به میزان درخشندگی محیط در حوزه دید بستگی دارد. منظور از تطابق چشم این است که چشم انسان بتواند اجسام را در شرایط جدید روشنایی محیط تشخیص دهد.

به طور معمول میزان درخشندگی برای محدوده دید یک فرد بالاتر از ۳ کندل بر مترمربع است، زمانی که خاموشی رخ میدهد و روشنایی اضطراری به کار گرفته می شود، چشم انسان باید خود را با شراط جدیدی که درخشندگی کمتر از یک دهم کندل بر متر مربع است تطبیق دهد.

به طور کلی، چشم انسان خود را با شرایط روشن بسیار سریعتر منطبق می کند تا شرایط تاریکی، از سوی دیگر وجود منابع روشنایی مزاحم می تواند فرایند تطبيق چشم انسان را کندتر پیش ببرد. نحوه تطابق چشم انسان به عوامل زیر بستگی دارد:

سن نظاره گر
درخشندگی جسم و محيط
میزان تباین (کنتراست) علایم نسبت به زمینه آن ها.

برای اینکه چشم بتواند علایم را در شرایط تاریک خوب تشخیص بدهد لازم است که درخشندگی علایم حداقل برابر ۱۴ کندل بر مترمربع باشد.

حساسیت تشخيص

حساسیت چشم انسان به تشخیص اجسام به مساحت جسم، میزان درخشندگی آن جسم و نیز میزان اختلاف درخشندگی آن جسم با محیط اطراف بستگی دارد.

خیرگی

در مورد روشنایی اضطراری، چنانچه چراغ های اضطراری به درستی قرار نگیرند ممکن است باعث خیرگی چشم انسان شده و تشخیص علایم نجات دشوار شود.

از آنجا که معمولاً چراغ های روشنایی اضطراری با فاصله زیادی نسبت به هم قرار می گیرند، لذا اثر هر چراغ از نظر خیرگی به صورت انفرادی در نظر گرفته می شود.

میزان درخشندگی منبع که ممکن است باعث ایجاد خیرگی شود.

 

منبع: الیکا الکتریک