۳ باور غلط همگانی عامل مصرف بی‌رویه برق

اغلب مصرف‌کنندگان برق کمتر تصوری از چگونگی تولید و توزیع انرژی حیرت انگیزی که در شبکه ای از سیم‌های طویل جریان دارد، چراغ خانه‌ها را روشن و زندگی مدرن را به جریان می اندازد، ندارند و بدتر از آن تصور می‌کنند برق، برابر ارقام نازلی که در قبض خود می‌بینند ارزان، همانند آنچه در خانه مورد استفاده قرار می دهند، پاک و به سهولت خاموش و روش کردن کلید و پریز لوازم برقی، فراوان و در دسترس است.

انرژی برق در ایران به لطف منابع عظیم انرژی نفت و گاز و یارانه هنگفت پرداختی از سوی دولت‌ها، همواره ارزان و فراوان در اختیار مردم قرار گرفته و سبب به وجود آمدن باورهایی چنین نادرست شده است. شرایطی که در ماه اخیر دولت را واداشت با اجرای قانون بودجه سال ۱۴۰۰ و بازنگری در تعرفه‌ها و به عبارتی با توسل به ابزار قیمتگذاری و تعرفه به باورهای اشتباه رایج تلنگر زده و مصرف‌کنندگان بی ضابطه برق را به تجدیدنظر در رفتارهای مسرفانه خود توجه دهد.

برق انرژی پاک نیست؟

شاید رایج‌ترین باور غلط درباره انرژی برق، شائبه دسترسی عامه مردم  به یک «انرژی پاک» است.

این در حالی است که تولید برق از جمله فعالیت‌های آلاینده ای است که بشر در گوشه و کنار کره خاکی مشغول آن است، بنا بر اطلاعات منتشره بیش از ۶۰ درصد برق جهان با استفاده از سوخت های فسیلی تولید می شود که انتشار گازهای گلخانه ای بدیهی ترین اثرات آن است.

انتشار ذرات و گازهای CO۲، CO، NOX، SOX معضلاتی است که تولید برق در نیروگاه ها ایجاد می کند، کربن مونوکسید CO،کربن دی اکسید CO۲ و هیدروکربن، گازهایی هستند که به عنوان گازهای گلخانه ای مسوول گرم شدن زمین شناخته می‌شوند. SOX و NOX نیز گازهایی هستند که با ترکیب در آب باران منجر به بارش باران های اسیدی شده، آلودگی آب و خاک و تهدید سلامت انسان و محیط زیست را در پی دارند.

اگرچه بخش عمده سوخت نیروگاه ها در ایران گاز است، به گفته کارشناسان حتی گاز نیز به عنوان یک سوخت به شدت پاک نیز مقادیری از گازهای مضرر را وارد فضا می‌کند.

ساخت نیروگاه های برقابی که بر روی سدها ساخته می شود نیز به نوبه خود مشکلات عدیده ای را در بردارد، مشکلاتی چون تغییر در اکوسیستم طبیعی به واسطه دخالت در سیکل طبیعی جریان آب، مهاجرت ماهی ها تخریب سطح زمین و غیره.

شاید بتوان گفت پاک‌ترین انرژی برق تولید شده متعلق به انرژی‌های تجدیدپذیر با استفاده از ظرفیت‌های خدادادی مانند گرمایش خورشیدی و باد است، بر همین اساس نیز وزارت نیرو با توجه به پتانسیل‌های قابل توجه کشور در این دو بخش افزایش ۱۰ هزار مگاواتی تولید برق تجدید پذیر را در دستور کار قرار داده است.

برق ارزان نیست

ماه‌های سرد سال ۱۴۰۰ در حالی در کشور پهناور ایران با گرمای مطبوع منازل سپری شد که اروپای پیشرفته زمستانی سرشار از نگرانی را پشت سر گذاشت. بنا بر اخبار منتشره به دلایل اقتصادی و سیاسی قیمت گاز در اروپا تا ۶۰۰ درصد افزایش یافته و در پی آن بهای برق و گاز مصرفی به گونه ای رشد کرده است که بسیار از ساکنان اروپا عطای مصرف برق و گاز را به لقای آن بخشیده اند. در انگلیس خطر ورشکستگی شرکت های فعال در حوزه انرژی  و نگرانی قطع گاز و برق یک چهارم خانوارهای انگلیسی، «بوریس جانسون» را ناگزیر به پیش‌بینی بسته های حمایتی برای شرکت‌ها کرد و در فرانسه کاهش شدید ذخایر سوخت، این کشور را در معرض خطر خاموشی قرار داد، به گونه ای که «امانوئل ماکرون» به ناگزیر به تولیدکنندگان برق اجازه داده است با وجود آلایندگی های محیطی از سوخت های فسیلی آلاینده ای چون زغال سنگ بیشتر استفاده کنند.

بنا بر اخبار، افزایش ۷۰ درصدی قیمت برق در سوئد بسیاری از خانوارها را ترغیب به فعال سازی شومینه ها و استفاد از هیزم برای گرمایش کرده است و بماند که وزن قبض انرژی، چه میزان از سهم سبد خانوار را به خود اختصاص می دهد.

بنا بر آمارهای گزارش تفریغ بودجه سال ۱۳۹۹، دولت در این سال یک‌هزار و ۶۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان به اقتصاد پرداخته است که از این میزان ۱۲هزار میلیارد تومان یارانه مستقیم برق بوده و ۹۸۰ هزار میلیارد تومان به یارانه گاز اختصاص داشته است، این در حالی است که ۳۵ درصد گاز تولیدی کشور به بهای بسیار نازل یعنی هر متر مکعب ۱۰ تومان تحویل نیروگاه ها شده تا پس از تبدیل به انرژی برق، وارد مدار توزیع شود.

در همین حال بهای جهانی هر مترمکعب گاز صادارتی حدود ۳۰ سنت و با نرخ روز دلار یعنی ۲۶ هزار تومان معادل هفت‌هزار و ۸۰۰ تومان است. بر این اساس از هر متر مکعب گاز به طور معمول سه کیلووات ساعت برق تولید و با بهای میانگین ۹۶ تومان وارد شبکه توزیع می شود. این در حالی است که بهای گاز در کشور های فاقد این منبع پاک انرژی  بسیار متفاوت بوده و تعرفه برق نیز در قبض آنها به گونه دیگری رقم می خورد.

بر اساس جدول فوق تعرفه برق در سال ۲۰۲۱ و بر مبنای نرخ روز دلار یعنی ۲۶ هزار تومان، به ازای هر کیلو وات ساعت در کشوری چون آلمان چهار هزار و ۴۹۸ تومان، در ژاپن چهار هزار و ۲۱۲ تومان، انگلیس چهار هزار و ۸۲ تومان، فرانسه سه‌هزار و ۲۲۴ تومان، ترکیه 2 هزار و ۶۵۲ تومان، کره جنوبی 2 هزار و ۴۴۴ تومان، کانادا 2 زهار و ۳۴۰ تومان، دانمارک 2 هزار و ۲ تومان و ایالات متحده آمریکا یک‌هزار و ۷۴۲ تومان بوده است.

برق فراوان و در دسترس نیست

علاوه بر اینها تصور عمدتاً نادرست عمومی و همگانی دیگر این است که انرژی برق همواره در دسترس بوده، فراوان و پایان ناپذیر است، این در حالی است که مبنای تولید برق عموما منابع فسیلی مانند نفت، گاز و زغال سنگ است. منابعی که از آنها به عنوان انرژی های تجدید ناپذیر یاد شده و تشکیل آنها در طبیعت نیازمندگذشت میلیون‌ها سال و تغییر و تحولات تدریجی در لایه‌های عمیق زمین است.

منابعی که فقط متعلق به یک نسل نیست و برای بهره برداری همه نسل ها، همان گونه که کشورهای پیشرفته جهان نیز برنامه ریزی می کنند، نیازمند مدیریت و برنامه ریزی است.

نگرش های مصرفی مشترکان انرژی اعم از برق و گاز در کشور نیازمند بازنگری های جدی است. بر همین اساس نیز طی سالیان گذشته تدابیر مختلفی برای توجه دادن مصرف کنندگان به ارزش واقعی انرژی که به راحتی در اختیار دارند صورت گرفته و البته کمتر سبب تغییر رفتارهای مصرفی شده است. بر همین اساس نیز با تعریف الگوی مصرف، برق کماکان با تعرفه یارانه ای در اختیار مشترکان قرار خواهد داشت، اما دیگر به مصارف مازاد بر الگو یارانه ای تعلق نمی گیرد و مشترکان پرمصرف باید یا خود را با الگوی متعارف مصرف عموم جامعه تظبیق دهند و یا هزینه مازاد مصرفشان را به صورت غیریارانه ای و به بهای نرخ هزینه تامین برق بپردازند.