تحلیلی بر هزینه-درآمد نیروگاه‌های خورشیدی با قیمت‌های جدید/ توجیه اقتصادی ضعیف و مرگ صنعت خورشیدی

سرویس انرژیهای تجدیدپذیر: از ۲۰ مهرماه ۱۴۰۰ که وزیر نیرو، ریاست جدید سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی ایران (ساتبا) را منصب کرد تا امروز که بیش از یکسال از این تغییر می‌گذرد صنعت تجدیدپذیر ایران تغییرات عمده‌ای را شاهد بوده است. در این مدت هیچ اتفاق مهمی در ظرفیت منصوبه نیروگاه‌های تجدیدپذیر رخ نداده و بیشتر تمرکز مدیران جدید بر ایجاد زیرساخت‌های سرمایه گذاری در این بخش بوده است.

نیروگاه‌های خورشیدی بزرگ (بالاتر از ۲۰۰ کیلووات) از مدل خرید تضمینی برق خارج و صرفا بصورت مناقصه‌ای امکان احداث نیروگاه فراهم شده است. در مناقصات برگزار شده، برای احداث ۴۰۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی جدید برنامه ریزی شده و قرار است با نرح خرید برق حداکثر ۶.۹ سنت به ازای هر کیلووات ساعت انرژی برق این نیروگاه‌ها خریداری شود که نسبت به خرید تضمینی برق قبلی که عدد ۸۹۹ تومان به مراتب بهتر شده است. با آنکه ۱۲ شرکت برنده نهایی مناقصه ۱۴۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی بالای ۱۰ مگاواتی در کشور شدند، اما بدلایل مختلفی هنوز این شرکت‌ها مجاب به احداث نیروگاه نشده اند چراکه دولت تضمینی برای پرداخت هزینه برق تولید شده آن‌ها نداده است. بدقولی‌های قبلی وزارت نیرو و عدم حمایت مناسب آن‌ها از سرمایه گذاران و پیمانکاران، سرمایه گذاران را به این وزارتخانه بی اعتماد کرده و آن‌ها با علم به این موضوع خواهان ارائه تضامین دوطرفه برای انجام سرمایه گذاری مطمئن هستند.

برخلاف نیروگاه‌های بزرگ، در حوزه نیروگاه‌های انشعابی شرایط ایجاد شده هیچ جذابیتی برای سرمایه گذاری ایجاد نکرده است. چند روز قبلتر نرخ خرید تضمینی برق نیروگاه‌های تجدیدپذیر انشعابی (نیروگاه‌های تا ظرفیت ۲۰۰ کیلووات) برای سال ۱۴۰۱ از سوی ساتبا ابلاغ شد. در ابلاغیه جدید، خرید برق نیروگاه‌های خورشیدی تا ۲۰ کیلووات با قیمت ۱۷۵۰ تومان و برای نیروگاه‌های بالاتر از ۲۰ تا ۲۰۰ کیلووات با قیمت ۱۶۵۰ تومان از این به بعد انجام خواهد پذیرفت. این از طنز حکمرانی در حوزه تجدیدپذیر‌های ایران است که قیمت خرید برق نیروگاه‌های خورشیدی کوچک، کمتر از نیروگاه‌های بزرگ تعیین شده درحالیکه در تمام دنیا بیشترین حمایت‌ها و بالاترین قیمت‌های خرید از نیروگاه‌های خورشیدی انشعابی می‌شود.

ماه‌ها ابلاغیه قیمت‌های جدید خرید تضمینی برق نیروگاه‌های انشعابی توسط وزیر نیرو معطل ماند و وقتی قیمت‌ها ابلاغ شد که درست در همان زمان قیمت‌های خرید تضمینی فعلی جذابیتی برای سرمایه‌گذاری نداشته و دوباره این قیمت‌ها نیاز به تجدیدنظر جدی خواهد داشت.

باید در نظر داشت که قیمت‌های فعلی با توجه به اینکه هزینه احداث هر یک کیلووات نیروگاه‌های خورشیدی متصل به شبکه On-grid انشعابی به بیش از ۲۷ میلیون تومان رسیده نمی‌تواند انگیزه‌ای برای سرمایه گذاری در این حوزه ایجاد کند. قیمت‌های خرید تضمینی برق نیروگاه‌های تجدیدپذیر عملاً طوری انتخاب شده که بازگشت سرمایه این حوزه را به حدودا شش سال رسانده و با این شرایط کمتر کسی حاضر به سرمایه‌گذاری در این بخش از نیروگاه‌ها خواهد بود.

در پایان آبانماه ۱۴۰۱ و با نرخ دلار ۳۵ هزار تومانی هزینه احداث یک نیروگاه ۵ کیلوواتی به بیش از ۱۴۰ میلیون تومان رسیده و هزینه احداث نیروگاه‌های ۱۰ و ۲۰ کیلوواتی نیز به ترتیب به بالای ۲۸۰ و ۴۷۰ میلیون تومان رسیده است. وزارت نیرو در چهار سال گذشته و با نوسانات نرخ ارز و بی ارزش شدن ریال نرخ خرید تضمینی برق نیروگاه‌های خورشیدی را هر سری و با تأخیر ابلاغ کرده طوری که حتی در زمان ابلاغ نیز جذابیت اقتصادی برای سرمایه‌گذاران در پی نداشت و دوباره انجمن‌ها، فعالان و تشکل‌های حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، ماه‌ها و سال‌ها صرف متقاعد کردن وزارت نیرو و ساتبا برای افزایش قیمت خرید برق نیروگاه‌های تجدیدپذیر خواهد کرد.

تفکر تیم جدید مدیریتی ساتبا بر توسعه نیروگاه‌های بزرگ مقیاس بوده و در حوزه نیروگاه‌های کوچک، صرفا به نیروگاه‌های ۵ کیلوواتی حمایتی که برای اقشار تحت پوشش و کم درآمد تخصیص یافته محدود شده است. در این طرح، قیمت خرید برق نیروگاه‌های خورشیدی، هر کیلووات ساعت ۲۲۰۰ تومان خریداری میشود که بازگشت سرمایه در این بخش هم به حدودا ۵ سال می‌رسد. تسهیلات بانکی برای نیروگاه‌های حمایتی ۱۰۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است که برای نصب یک نیروگاه استاندارد حداقل ۴۰ میلیون تومان کمتر دیده شده است.

ساتبایی ها، بخش خصوصی و نمایندگان آن‌ها در تشکل‌های صنفی را به رسمیت نمی‌شناسند و لذا برخلاف هشدار‌های داده شده، دست به تصمیم گیری‌های غیرمنطقی می‌زنند که هزینه آن‌ها را بخش خصوصی می‌دهد. در زیر هزینه‌های یک نیروگاه ۵ کیلوواتی با جزئیات کامل قابل مشاهده است. این هزینه‌ها در کمترین و بهینه‌ترین حالت ممکن برای نصب استاندارد با هزینه لار ۳۵ هزار تومانی دیده شده است. هزینه‌های اخذ مجوز، خرید و کنتور و تابلو کنتور، اتصال به شبکه، زیرسازی، بتن ریزی، زمین و ... نیز لحاظ نشده است. راندمان کل نیروگاه ۸۰ درصد و متوسط پتانسیل تابشی PSH=۶.۵ لحاظ شده است. متوسط درآمد ماهانه نیروگاه‌های ۵ کیلوواتی تا صد کیلوواتی را در زیر می‌بیند:

درآمد ماهانه نیروگاه‌های خورشیدی با قیمت‌های فعلی حتی از سود بانکی هم پایین‌تر است. درسته که هر ساله با تورم، درآمد نیروگاه افزایش می‌یابد، اما باید در نظر داشت که وزارت نیرو در ابتدای سال‌های ۸، ۱۲ و ۱۶ نیز ضریب ۶۰ درصدی اعمال می‌کند که علاوه بر غیرمنطقی کردن نرخ بازگشت سرمایه، درآمد سال‌های پایانی را نیز کاهش می‌دهد درحالیکه در قانون بازگشت اصل سرمایه و سود منطقی در ۴ سال تاکید شده است. این مدل خرید تضمینی برق نیروگاه‌های خورشیدی چیزی جز تعطیلی این صنعت نیست.

هزینه‌های احداث برای نیروگاه‌های خورشیدی انشعابی در ظرفیت‌های مختلف تقریبا از نمودار زیر پیروی می‌کند. بیش از ۹۰ درصد هزینه احداث نیروگاه‌های خورشیدی به صورت مستقیم وابسته به نرخ ارز بوده و لذا با افزایش قیمت دلار در کشور این هزینه‌ها نیز افزایش قابل توجهی پیدا کرده است.

نیروگاه‌های انشعابی می‌توانستند موتور محرکه اشتغال زایی چند ده هزار نفری در کشور شوند. جالب است بدانید اشتغال زایی در بخش نیروگاه‌های انشعابی حداقل ۴ برابر نیروگاه‌های مقیاس بزرگ است و علاوه بر منافع مختلفی نظیر کاهش تلفات شبکه، افزایش قابلیت اطمینان، بهبود پدافند غیرعامل، فرهنگ سازی بیشتر و... موجب جذب سرمایه گذاری‌های بیشتر در این حوزه می‌شود.