نکات عمده عیب یابی دستگاه‌ها و سیستمهای الکتریکی

سرویس آموزش و آزمون برق نیوز: اگر بخواهیم همه مواردی که بالقوه ممکن است باعث عیب شده را نام ببریم، غیر عملی و مشکل است. اما موارد زیر در بیشتر عیب‌های دستگاه‌ها و سیستم‌های الکتریکی رخ می‌دهد:

 

 

۲ - اتصال ناقص (شل بودن اتصال)

در یک ماشین ممکن است صد‌ها نقطه اتصال وجود داشته باشد. هر یک از این نقطه‌ها می‌توانند باعث عیب در ماشین شوند. امروزه از بلوکهای ترمینال (ورودی وخروجی) و اتصات دهنده‌های قطعات مرغوبی استفاده می‌شود.

استفاده از کابل‌ها و سیمهای رشته‌ای به جای هادی‌های توپر، به طور کلی مشکل اتصال نامناسب را کمتر خواهد کرد.

مشکلات اتصالات از وقتی شروع می‌شود که یک ماشین ساخته شده و مدتی نیز از کار آن می‌گذرد. این مشکل ممکن است در مدارات قدرت و تغذیه مثلا در مواردی که جریان زیادی عبور می‌کند اهمیت بیشتری داشته باشد.

یک اتصال شل یاناقص در یک مدار قدرت، معمولاباعث افزایش حرارت در آن نقطه عیب می‌شود. این حرارت به قسمتهای دیگر همان قطعه و سایرقطعات یا هادی‌ها منتقل می‌شود. مثالی از مواردی که این مشکل مستقیما بروزمی کند، عناصرحساس به دماهستند. این عناصرشامل رله‌های اضافه بار یا قطع کننده‌های مداری حرارتی هستند.

برای رفع عیب اتصال ناقص، بهترین راه حل این است که از یک برنامه تعمیراتی پیشگیرانه که طی آن اتصالات به صورت دوره‌ای بررسی شده و در صورت امکان در همان موقع محکم می‌شوند استفاده شود.

۳ - کنتاکت‌های معیوب

در تجهیزاتی مانند راه انداز‌های موتورها، کنتاکتورها، رله ها، کلید‌های شستی و کلیدهای قطع و وصل مشکلات فوق (کنتاکت معیوب) به صورت افت پتانسیل بروز می‌کند.

مشکلی که اغلب مواقع پیش می‌آید و یکی از مشکل‌ترین عیب‌ها است، تعیین محل عیب کنتاکت معمولا بسته است. مشاهدات ظاهری نشان می‌دهد که کنتاکت بسته است، اما اگر این کنتاکت در حال عبور دادن جریان باشد معلوم نمی‌شود کنتاکت بسته است. هر کنتاکتی که جریان اضافه بار از آن گذشته باشد بایستی از نظر لحیم کاری مورد بازرسی قرار گیرد.

شرایطی مانند فشار کم کنتاکت و کثیفی و غبار روی کنتاکت‌ها یا پوشیده شدن کنتاکت‌ها توسط لایه اکسید باعث جلوگیری از هدایت الکتریکی کنتاکت خواهد شد. در بسیاری از مواقع می‌توان سطح کنتاکت‌ها را با کشیدن یک قطعه سنباده نرم در بین آن‌ها تمیز کرد. توجه: برای تمیز کردن کنتاکت‌ها فقط از سنباده نرم استفاده شود. برای این کار هرگز از سوهان استفاده نکنید. بیشتر کنتاکت‌ها دارای یک لایه نازک نقره روی کنتاکت مسی هستند. اگر چنانچه این پوشش توسط سوهان کشیدن برداشته شود، عمر کای کنتاکت‌ها کوتاه خواهد شد. اگر کنتاکت آنچنان خراب شده یا خال زده است که توسط یک سنباده نرم قابل تمیز کردن نیست، بهتر است کنتاکت‌ها را عوض کنید.

مشکل دیگری که ممکن است در یک کنتاکت دوپل دوحالته پیش بیاید حالت وصل متقاطع است، که در این حالت، قبل از انکه یکی از کنتاکت هایی که قبلا وصل بوده قطع شود، یک کنتاکت قطع به حالت وصل در می‌آید. چنانچه هر دو کنتاکت NO و NC در یک لحظه در مداری دارای حالت مشابه باشند، ممکن است در کنترل مدار اشکال پیش آید.

۴ - علامت سیم‌های اشتباه

مشکل اشتباه در نصب علامت‌های سیم ممکن است در موقع مونتاژ و توسط سازنده یا در مونتاژ دوباره توسط تعمیر کار پس از تعمیر پیش بیاید. در این مورد به سختی می‌توان محل عیب را تعیین کرد، چرا که یک کابل دارای رشته سیم‌های بسیار زیادی باشد که هر کدام به یک بخش از دستگاه رفته اند.

یک مشکل رایج جابه جایی شماره‌ها در اعداد شماره سیم‌ها است. به عنوان مثال یک سیم ممکن است در یک طرف برچسب ۶۹ و خورده باشد در صورتی که در سر دیگر همان سیم به طور اشتباه شماره ۹۶ خورده باشد. مشکل دیگری که ممکن است اتفاق بیفتد، در اتصال دادن سیم‌ها به جعبه ترمینال است. به ویژه در حالت هایی که یک جعبه بزرگ با تعداد زیادی سیم داریم، ممکن است این اشتباه پیش بیاید که یکی از سیم‌ها در یک خانه بالاتر یا پایین‌تر از محل خودش به پیچ وصل شود.

۵ -عیب‌های ترکیبی

ممکن است عیب‌ها به صورت ترکیبی بروز کنند، اما اهمیت آن‌ها بایستی مورد تاکید قرار گیرد. در زیر نمونه هایی از انواع عیب‌های ترکیبی نشان داده شده است:

- الکتریکی مکانیکی

- الکتریکی - فشار (فشار مایع یا هوا)

- الکتریکی – دما

بزرگترین مشکل این است که عیب گزارش شده یا دیده شده همواره تعیین نمی‌کند که کدام یک از این دو عامل ترکیبی باعث ایجاد عیب شده اند. در مواردی ممکن است هر دو عامل دخیل باشند.

معمولا راه حل سریعتر این است که نخست مدا الکتریکی چک شود. اما در هر حال هر دو سامانه بایستی مورد آزمون قرار گیرند کما اینکه ممکن است عامل خرابی هم توسط همین دو مولفه ایجاد شده باشد. به عنوان مثال، در موارد بسیار نادری، سیم پیچ‌های سولونوییدی به دلیل عیب در سیم پیچشان می‌سوزند. احتمالا بیش از ۹۹ % از عیب‌های سلونویید روی شیر‌ها به دلیل یک عیب مکانیکی یا شرایط فشار است که باعث می‌شود زبانه سولونویید به شکل مناسبی روی نشستگاه خود ننشیند و بنابراین باعث تحمل اضافه جریان به بوبین شود. نتیجه این است که اضافه بار به مدار تحمیل شده و سرانجام بوبین سلونویید می‌سوزد.

۶ - ولتاژ پایین

اگر تشخیص سریع عیب به جایی نرسید، یکی از آزمایش‌های اولیه که بایستی انجام شود اندازه گیری ولتاژ کنترل (ولتاژ فرمان) و ولتاژ خط است. ممکن است خوب کار نکردن مدار به دلیل ولتاژ تغذیه یا ولتاژ سیم نامناسب یا کم بودن ولتاژ باشد.

به طور کلی عیب موجود در ماشین، در موقع استارت زدن یا تغذیه کردن یک قطعه مانند راه انداز‌ها موتور یا سولونویید بیشتر از سایر موارد ظاهر می‌شود. اما همین عیب می‌تواند در نقطه دیگری باعث برهم زدن کار دستگاه شود.

یک تجربه رایج در کارگاه‌های کوچک اضافه کردن ماشین‌های بیشتر بدون چک کردن مناسب تغذیه (ترانسفورماتور خط ولتاژ) یا هادی‌های ولتاژ است. منبع و خط ولتاژ آنچنان زیاد بارگزاری می‌شوند که این افت ولتاژ ممکن است باعث شود وسایل مغناطیسی مانند راه انداز‌ها و رله‌ها از راه قطعه‌های حفاظتی اضافه بار یا قطعه‌های حفاظتی زیر ولتاز، مدار باز شوند. گرمای تولید شده یکی از نتیجه‌های پایین بودن ولتاژ است که ممکن است در عملکرد دستگاه مورد توجه قرار گیرد. هنگامی که ولتاژ افت می‌کند، جریان ورودی به بار ثابت افزایش یافته و در سیم پیچ‌های وسیله (راه انداز موتور، رله ها، سلونوییدها) تولید گرما می‌کند؛ که این گرما نه تن‌ها عمر قطعات را کوتاه می‌کند بلکه ممکن است باعث بد کارکردن و حتی ایجاد عیب در دستگاه شود. به عنوان مثال، در جایی که قطعات فلزی متحرک وجود دارندکه دارای تلرانس‌های نزدیک به هم هستند، گرما می‌تواند لاعث شود که این قسمت‌ها منبسط شده به یکدیگر بچسبند. در حالت هایی که از گرمایش الکتریسیته استفاده می‌شود، گرما متناسب با مربع ولتاژ کاهش می‌یابد. به عنوان مثال، چنانچه ولتاژ به مقدار نصف ولتاژ نامی المنت حرارتی برسد، مقدار خروجی گرما به یک چهارم کاهش پیدا خواهد کرد.

۷ - نگهداری ضعیف

نگهداری ضعیف ماشین باعث می‌شود تعمیرکار وقت بیشتری را برای سرویس دستگاه تلف کند. داشتن یک ماشین تمیز و یک برنامه حمایتی تعمیراتی که با برنامه مناسبی پیاده شود باعث صرفه جویی کلی در هزینه‌ها خواهد شد.

هرگونه غبار، گرد و خاک و کثیفی به همراه چربی بایستی به طور منظم و دوره‌ای از روی قسمت‌های الکتریکی پاک شود. وجود آن‌ها روی ماشین باعث می‌شود دستگاه عیب مکانیکی پیدا کرده یا مسیرهایی را بین دو نقطه با پتانسیل‌های متفاوت به وجود آورد و باعث اتصال کوتاه مدار شود.

قطعات متحرک مکنیکی به ویژه در راه اندازهای موتورهای بزرگ بایستی چک شوند. زیرا مواردی مثل شل شدن پین‌ها و بست‌ها و قطعات سایشی، عوامل اصلی عیب‌های مکانیکی هستند.

قطعات گرم شدنی معمولا بیشتر در معرض خرابی قرار می‌گیرند. بدون استفاده از ابزارهای مناسب، نمی‌توان دمای یک قسمت از ماشین را تعیین یا میزان مقاومت آن را در مقابل افزایش دما مشخص کرد. آنچه مسلم است این که علامت دود یا سوخته شدن عایق شرلاک سیم‌ها می‌تواند رابطه ماشین با عیب را مشخص کند.

سازندگان تجهیزات برقی، محصولات خود را به گونه‌ای طراحی می‌کنند که از ورود گرد و غبار، چربی یا مایعات به داخل آن‌ها جلوگیری شود. در صورتی که به منظور تعمیر لازم باشد که یکی از درپوش‌ها یا درهای ماشین باز شود، فورا پس از تعمیر آن را سر جای خود ببندید. داشتن شناسنامه‌ای راجع به برنامه تعمیرات و عیب‌های پیش آمده برای ماشین سودمند است. چنین مطلب ثبت شده‌ای نه تن‌ها باعث عیب یابی سریعتر می‌شود بلکه به عنوان شاخصی از کیفیت تولید یک کالا قابل استفاده است.

۸ - سیم کشی و اتصال اشتباه

بسیاری از قطعات مانند رله ها، کلید‌های حدی، کلیدهای حرارتی و فشاری دارای کنتاکت‌های NO و NC قابل دسترس برای استفاده نیستند. دربیشتر موارد به ویژه وقتی که فقط یکی از دو کنتاکت‌های در دسترس مورد استفاده قرار گیرد یک خطای سیم کشی پیش می‌آید. خطا عبارت است از سیم کشی سمت اشتبا کنتاکت؛ بدین معنی که، کنتاکت NO ممکن است در مداری قرار داده شود که بایستی کنتاکت NC در آنجا استفاده شود. عکس این وضعیت هم ممکن است اتفاق بیفتد.


۹ -عیب‌های لحظه‌ای

عیب‌های لحظه‌ای یکی از مشکل‌ترین موارد عیب یابی است. در این نوع عیب، ماشین یا کنترل می‌تواند در مشاهده نزدیک برای ساعت‌ها بدون عیب کار کند. اما عیب ممکن است هر لحظه‌ای بروز کند و چنانچه دقت مشاهده گر برای لحظه‌ای از آن منحرف شود، ممکن است هر گواه مستقیمی برای اینکه عیب دیده شود از دست برود.

راه حل مناسبی برای این مشکل وجود ندارد. بهترین راه، یک تحلیل خوب سازماندهی شده است. گزینه‌های زیر می‌تواند مفید باشد:

۱ - سعی کنید در طی سیکل کلی عیب را تعیین محل کنید. چنانچه عیب در همان محل از سیکل کاری اتفاق می‌افتد، به طور کلی تن‌ها کنترل مربوط به آن قسمت سیکل مورد نظر است. اگر عیب در نقاط نامعین از سیکل اتفاق می‌افتد، آنگاه نقاط مورد آزمایش نقاطی اند که در کل سیکل مشرک هستند. مثال هایی از این نوع، کلید‌های استوانه‌ای گردان یا کلیدهای سلکتوری هستند که برای جدا سازی یک قسمت کلی از کنترل مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۲ - دقتتان را به قطعات متمرکز کنید. در بسیاری از موارد مشاهده سرسری عیب را مشخص نخواهد کرد. در این موارد، جابجایی کامل قطعه یا قطعات مورد سوال سریعترین و بهترین راه حل است. در اینجا، قطعات سوکتی (plug-in) دارای این مزیت هستند که باعث می‌شوند دستگاه در کمترین زمان به شرط عملیاتی خود بازگردد.