استاندارد رنگ سیم‌ها و کابل‌ها در سیستم سه فاز کشورهای مختلف

سرویس آموزش و آزمون برق نیوز: معمولا برای راحتی شناسایی فازهای یک سیستم قدرت، آن‌ها را با رنگ‌های مختلفی مشخص می‌کنند. این کار مزایای زیادی دارد. به عنوان مثال هنگام تقسیم بار بین فاز‌ها اگر رنگ فاز‌ها متمایز نباشد، شناسایی فاز‌ها را برای تقسیم بار دشوار خواهد ساخت. از طرفی پیدا کردن طریقه‌ی صحیح اتصال فاز‌ها به یک موتور القایی را بدون نیاز به آزمایش امکان پذیر می‌سازد.

معتبرترین استانداردی که برای این کار وجود دارد استاندارد IEC ۶۰۴۴۶ است. ولی متاسفانه این استاندارد چندان جدی گرفته نمی‌شود و عملا سیستم رنگ‌های مختلفی ممکن است در کارهای غیر حرفه‌ای استفاده شوند. (بگذریم که در ایران، چون استفاده از رنگ‌‎های مختلف قیمت نهایی را بالا می‌برد، گا‌ها قید رنگی بودن سیم‌ها را می‌زنند، مخصوصا در تابلوهای ساخت شرکت‌های غیرمعتبر، این کار (یک رنگ ساختن تابلو) بسیار رایج است)



طبق استاندارد IEC، استفاده از این رنگ بندی برای جلوگیری از اشتباهات و اطمینان از عملکرد مطمئن سیستم در موارد زیر توصیه شده است:

در رنگ روکش کابل‌ها (cables)
در سیم‌های داخلی کابل‌های چند سیمه (cores)
باسبار‌ها یا همان شینه‌های مسی (busbars)
سایروسایل الکتریکی و عایق‌بندی‌ها
همان طور که میدانید اصل استانداردهای IEC به طور وسیع در دسترس نیست و باید هر قسمتی را که میخواهید خریداری کنید و این کار را خیلی دشوار می‌کند. با این حال برخی از قسمت‌های این استاندارد در کتاب‌ها و سایت‌های مختلف انتشار یافته و میتوان به مفاد آن پی برد.

طبق استاندارد IEC استفاده از رنگ‌های زیر برای شناسایی فاز‌ها مجاز دانسته شده است:

سیاه
قهوه‌ای
قرمز
نارنجی
زرد
سبز
آبی
بنفش
خاکستری
سفید
صورتی
فیروزه‌ای
البته استفاده از رنگ‌های سبز و زرد به صورت جداگانه، تن‌ها زمانی مجاز دانسته شده است که این رنگ‌ها باعث سردرگمی برای تشخصیص سیم زمین (که معمولا به رنگ زرد و با نوار سبز کشیده می‌شود) نشوند.

ترکیب این رنگ‌ها نیز مجاز دانسته شده است، ولی رنگ‌های سبز و زرد نباید در هیچکدام از این ترکیبات استفاده شوند مگر برای سیستم حفاظتی.

کاربرد رنگ‌ها

هادی نوترال یا نول

اگر مداری شامل نقطه‌ی نوترال یا نول باشد، آنگاه هادی آن باید با رنگ آبی مشخص شود (ترجی‌ها آبی روشن)؛ و رنگ آبی روشن نباید برای هیچ یک از هادی‌های دیگر استفاده گردد.

هادی سیستم محافظتی (زمین)

ترکیب رنگ‌های زرد/سبز همواره و به صورت گسترده برای شناسایی هادی محافظتی به کار می‎‌رود. همه‌ی قسمت‌هایِ هادی‌ِ محافظتی که طولی حداقل معادل ۱۵mm داشته باشد، باید توسط این دو رنگ به گونه‌ای مشخص شود که یک رنگ بین ۳۰ % تا ۷۰ % سطح هادی را در بر گیرد و رنگ دیگر بقیه‌ی آن را.

هادی PEN

هادی PEN هادی‌ای است که شامل دو هادی PE (زمین محافظتی) [Protective Earth]و N. (نول) می‌باشد. معمولا این هادی در مسافت بین پست‌ها تا خانه‌های مسکونی استفاده می‌شود که در آنجا هادی‌های PE و N. آن از هم جدا می‌شوند. در انگلستان این سیستم را به نام Protective multiple earthing) PME) نیز می‌شناسند، که علت اتصال مکرر هادی نوترال/زمین به زمین واقعی است که خطر قطعی نوترال را کاهش می‌دهد. همین سیستم در استرالیا به نام multiple earthed neutral) MEN) شناخته می‌شود.

هادی‌های PEN عایق‌دار، یا باید با رنگ‌های زرد/سبز در امتداد آن‌ها به همراه علامت‌های آبی در دو انت‌ها مشخص شوند، یا باید طول آن‌ها را با آبی روشن مشخص نمود و در دو انت‌ها از مارک‌هایزرد/سبز استفاده نمود.

امریکا، کانادا و ژاپن

در این سه کشور در استاندارد IEC اجازه‌ی استفاده از رنگ‎‌های دیگری در پی نویس‌های داده شده است.

رنگ خاکستری یا سفید برای سیم نول (به جای آبی کمرنگ)
سبز برای هادی محافظتی (به جای زرد-سبز)
انگلستان

طبق استاندارد بریتانیایی BS ۷۶۷۱ استفاده از استاندارد IEC ۶۰۴۴۶ در سال ۲۰۰۱ کنار گذاشته شده است.

تغییرات آن به این صورت است که علاوه بر استاندارد IEC، می‌توان از رنگ خاکستری برای مشخص کردن فاز‌ها استفاده کرد که به علت گستردگی استفاده از این استاندارد در اروپا انتظار می‌رود در ورژن آینده‌ی IEC ۶۰۴۴۶ این مورد نیز گنجانده شود.

شماره گذاری

اگر هادی‌ها علاوه بر رنگ با شماره نیز مشخص می‌شوند، این شماره‌ها باید توسط ارقام عربی نوشته شوند. زیر شماره‌های ۶ و ۹ حتما باید خطی کشیده شده باشد که با هم اشتباه نشوند. در ضمن هادی‌های زرد-سبز هرگز شماره گذاری نمی‌شوند.

توجه داشته باشید که در عمل ممکن است با سیستم‌هایی روبه‌رو شویم که از هیچ استانداردی پیروی نمی‌کنند یا حتی ممکن است در یک سیستم استفاده از چندین استاندارد مختلف مشاهده شود.

برای آشنایی با استاندارد‌های کشور‌های مختلف به جدول توجه کنید:

 

	L1	L2	L3	Neutral	Ground/PE
روش معمول در امریکا	سیاه	قرمز	آبی	سفید یاخاکستری	سبز،سبز/زردراه‌راه، یا یک سیم لختمسی
روش دوم امریکایی	قهوه‌ای	نارنجی(اتصال مثلث)،بنفش(اتصال ستاره)	زرد	خاکسترییا سفید	سبز
روش قانونی در کانادا	قرمز	سیاه	آبی	سفید	سبزیا سیممسیبدون روکش
تاسیسات سه فاز ایزوله شده در کانادا	نارنجی	سیاه	زرد	سفید	سبز
اتحادیه اروپا و کلیه کشورهایی که از استاندارد CENELEC استفاده می‌کنند + هونگ کنگ از سال 2007	قهوه‌ای	سیاه	خاکستری	آبی	سبز/زردراه‌راه
استاندارد قدیم اروپا	سیاه یاقهوه‌ای	سیاه یاقهوه‌ای	سیاه یاقهوه‌ای	آبی	سبز/زردراه‌راه
انگلستان تا سال 2006، هونگ کنگ تا سال 2009، آفریقای جنوبی، مالزی	قرمز	زرد	آبی	مشکی	سبز/زردراه‌راه
پاکستان	قرمز	زرد	آبی	سیاه	سبز
هند	فرمز	زرد	آبی	سیاه	سبز
استرالیا و نیوزیلند	قرمز	سفید (قبلازردبوده)	آبی پررنگ	سیاه	سبز/زردراه‌راه،سبزدر تاسیسات خیلی قدیمی
چین	زرد	سبز	قرمز	آبی کمرنگ	سبز/زردراه‌راه
مالزی	قرمز	زرد	آبی	سیاه	سبز/زردراه‌راه،سبز

 

 

ایران

طبق استاندارد شماره‌ی ۶۳۱۰۲ دفتر استاندارد‌های وزارت نیرو در ایران (رنگ و پوشش تجهیزات صنعت برق – رنگ ظاهری)، فازهای R. و S. و T. باید به ترتیب قرمز، زرد و آبی آسمانی باشند.

البته رنگ بندی مطابق استاندارد چین (زرد، سبز، قرمز) هم رایج است.