آفریقا: فرصت‌های بهره‌گیری از منابع تجدیدپذیر برای تأمین انرژی

 آفریقا پس از سال‌ها حمایت متمادی از صنایع نفت و گاز، اکنون به طور گسترده در حال شناسایی و بکارگیری منابع انرژی تجدیدپذیر برای تأمین برق، گرما و سوخت مورد نیاز بخش حمل‌ونقل است. قسمت‌های وسیعی از آفریقای شمالی و جنوبی دارای منابع غنی و بی‌نظیر انرژی خورشیدی هستند و بسیاری از کشورهای آفریقایی در میان کشورهای در حال توسعه با بیشترین منابع باد و انرژی زمین‌گرمایی قرار می‌گیرند. برخی تخمین‌ها نشان می‌دهد تنها ۷% از منابع آبی قاره آفریقا شناسایی شده‌اند. با وجود استفاده گسترده از منابع زیست‌توده سنتی در این قاره، وقت آن رسیده است که آفریقا به سمت استفاده از فناوری‌های انرژی‌های زیستی با پایداری بیشتر حرکت کند.

با تمام این پتانسیل‌ها، بازارهای انرژی‌های تجدیدپذیر آفریقا در مقایسه با سایر مناطق جهان کمترین پیشرفت را داشته‌ است. میزان استفاده از انرژی‌های مدرن در مقایسه با کل تقاضای انرژی بسیار جزئی است و انرژی‌های تجدیدپذیر مدرن (بدون درنظر گرفتن نیروگاه‌های برق آبی بزرگ) به طور معمول کوچک و جدا از شبکه هستند.

اما بازارها به سرعت در حال تغییرند. افزایش آگاهی پیرامون توانمندی‌های قاره آفریقا در حوزه منابع تجدیدپذیر، جهش بزرگ اقتصادی، رشد تصاعدی و دولت‌های پایدارتر، سبب حرکت به سوی داشتن سبد متنوع از منابع تجدیدپذیر در مقیاس بزرگ شده‌اند. بسیاری از کشورهای آفریقایی، در حال تغییر تمرکز انرژی‌های تجدیدپذیر خود از منابع کوچک و جدا از شبکه (میراث پروژه‌های تحویل برق به مناطق روستایی) به سیستم‌های مقیاس بزرگ و زیرساخت‌ها هستند که به عنوان بخشی از چشم‌انداز بزرگتر در زمینه توسعه اقتصادی پایدار محسوب می‌شوند.

بازار انرژی‌های تجدیدپذیر به خوبی نسبت به تقاضای عظیم افزایش ظرفیت تولید واکنش نشان داده است (پیش‌بینی شده که در دهه آینده به طور متوسط ۷GW  در سال به ظرفیت تجدیدپذیر افزوده شود).  بازار انرژی بادی در آفریقای شمالی با هدف نصب ۱۵GW توربین تا سال ۲۰۲۰ همچنان پیشتاز است. توسعه چشمگیر ظرفیت زمین‌گرمایی در مراحل مختلف برنامه‌ریزی و اجرا در شرق آفریقا و به رهبری کنیا در حال انجام است، این در حالی است که ظرفیت برق آبی در همه اندازه‌ها در تمام قاره در حال افزایش است. آفریقای جنوبی، در سال ۲۰۱۳، بعد سال‌ها برنامه‌ریزی و انجام اصلاحات قانونی، ساخت نخستین پروژه‌های تولید برق بادی و خورشیدی متصل به شبکه با ظرفیت ۵MW و بیشتر را، تجربه خواهد کرد.

بازار گرمایش تجدیدپذیر، در مقیاس جهانی همچنان کوچک اما رو به رشد است و از انرژی گرمایشی خورشیدی بیشتری که از طریق صحرای آفریقا جذب می‌شود، برای گرمایش آب منطقه استفاده خواهد شد. ظرفیت سرانه این فناوری بیشتر از آسیا (به جز چین) و آمریکا و کانادا است. بسیاری از کشورهای آفریقایی به صورت پیگیرانه در حال شروع یا توسعه زیرساخت‌های زیستی هستند که اغلب با سرمایه‌گذاری‌های خارجی پشتیبانی می‌شود.

آفریقا همچنان به شدت متکی به فناوری‌های خارجی است، اما پیشرفت‌های بازار در حال برانگیختن رشد صنایع محلی است. ساخت محلی اجزای «ایجاد تعادل در سیستم‌ها»[۱] در تعداد کمی از اقتصادهای پیشرفته آفریقا ایجاد شده است. به طور امیدوارکننده‌ای، اجزای پیچیده‌تر مانند توربین‌های بادی، برج‌ها و پره‌ها و همچنین پنل‌های خورشیدی و مبدل‌ها یا به صورت تجاری یا به صورت نمونه اولیه تولید صنعتی در آینده، در حال ساخت هستند. فناوری‌های جدید در استراتژی‌های اقتصاد ملی به شدت در حال ترویج است و توسط سازمان‌های بین منطقه‌ای مانند انجمن مطالعات سیاست‌های فناوری آفریقا[۲] حمایت می‌شود.

افزایش اجرای استراتژی‌های انرژی‌‌های تجدیدپذیر ملی، برای این موج تازه متولد شده، تسهیل‌گری قوی محسوب می‌شود. حدود ۲۰ کشور آفریقایی هم‌اکنون سیاست‌های رسمی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر دارند که رشد چشمگیری را در ۵ سال گذشته نشان می‌دهد. بسیاری از این کشورها هدف‌گذاری‌های بلندپروازانه‌ای نیز در این حوزه برای خود وضع کرده‌اند. سازمان‌های بین دولتی یا گروه‌هایی مانند EAC، ECOWAS، MENA و SADC مراکزی را برای انرژی‌های تجدیدپذیر برپا کرده‌اند (مانند ECREEE در آفریقای غربی و RCREEE در آفریقای شمالی) و یا استراتژی‌های منطقه‌ای را با هدف ترویج چشم‌انداز مشترک و ایجاد الزام برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بر اساس اظهارات اعضا، توسعه داده‌اند.

حفظ سرعت همگام با تقاضای رو به رشد انرژی، نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم در زیرساخت‌های انرژی است. بیش از ۶% تولید ناخالص داخلی قاره آفریقا (یا سالانه ۴۱ میلیارد دلار)، باید در طول دهه آینده بر روی این موضوع سرمایه‌گذاری شود. سرمایه‌گذاری خارجی نیز برای برطرف کردن شکاف سرمایه‌گذاری موضوع مهمی است. چین با سرمایه‌‌‌گذاری در بخش بزرگی از پروژه‌های برق آبی در اتیوپی، نیجریه، سودان، زامبیا و پروژه‌های زمین‌گرمایی کنیا، نقش برجسته‌ای در این زمینه دارد. شرکت‌های چینی در بخش انرژی‌های باد و خورشید نیز در سراسر قاره فعالیت دارند.

در حالی که قاره آفریقا رشد بی‌سابقه‌ای را از خود به نمایش گذاشته، بیشتر کشورهای آفریقایی همچنان با چالش‌های اقتصادی اجتماعی کوتاه‌مدت و مهم مواجه هستند که بر استراتژی‌ها و بودجه‌هایشان اثرگذار است. سرمایه‌گذاری در توسعه ظرفیت با فاصله زیادی از تقاضای انرژی قرار گرفته و سرمایه‌گذاری در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در مقایسه با سایر مناطق جهان اندک است. دیدگاه‌های بین‌المللی منفی همچنان وجود دارند. اگر چه شرکت‌های خارجی فعال در صنعت تجدیدپذیر آفریقا نسبت به مقصد سرمایه‌گذاری‌هایشان در آفریقا نگاه مثبتی دارند، اما بیشتر شرکت‌هایی که در این بازار حضور ندارند، نسبت به آن دید منفی دارند. همچنین آثار احتمالی مضر رشد انرژی‌های تجدیدپذیر مورد توجه قرار گرفته‌اند و سازمان‌های دیده‌بان از خطرات اشغال زمین برای منابع تجدیدپذیر (یه ویژه زیست‌سوخت) توسط دولت‌ها وسرمایه‌گذاران خارجی صحبت می‌کنند که می‌تواند به عنوان یک تهدید برای سرمایه‌های اقتصادی و اجتماعی منطقه محسوب شود.

با همه این‌ها، قاره آفریقا با رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی در سطح بی‌سابقه، به عنوان یکی از بزرگترین بازارهای منابع تجدیدپذیر در جهان پذیرفته شده است.