حفظ حوزه‌های آبخیز نیازمند نیروگاه‌ برقآبی

به گزارش "برق نیوز"، آبخیزداری به عنوان یک روش کاربردی و علمی برای مدیریت منابع آب و خاک از زمانی مطرح شد که کره زمین با خسارت و چالش‌های فزاینده‌ای ناشی از بحران‌هایی مانند فقر، کم آبی، بیابان‌زدایی، خشکسالی و سیل مواجه شده است.

بشر دریافت که عامل اصلی این نابسامانی، فعالیت‌های خود او بوده است که با هدف بهره‌کشی از طبیعت در جهت ایجاد رفاه و امکانات بیشتر برای نوع بشر انجام داده اما نتیجه آن برعکس بی‌عدالتی فزاینده در بین جوامع انسانی و قهر طبیعت بوده است. بشر دریافت که راه چاره صلح با طبیعت، هماهنگی با آن و درک دقیق ظرفیت‌های منابع طبیعی است.

از آن جا که میزان و نحوه تولید آب در یک حوزه آبخیز بهترین شاخص برای درک میزان سلامت منابع طبیعی و کارکردهای آن است بنابر این آبخیزداری به عنوان راهکاری برای غلبه بر این بحران‌ها و کاهش عوامل منجر به عدم تعادل مورد پذیرش واقع شده و البته در طول این سال‌ها تکامل یافت. آبخیزداری از نظر برنامه‌ریزی یکی از جدیدترین و مقبول‌ترین روش‌های برنامه‌ریزی است که براساس نگرشی سیستمی موجب بهره‌برداری صحیح و منطقی از اراضی می‌شود به طوری‌ که منابع خاک و آب برای نسل‌های آینده به خوبی باقی مانده و بقای حوزه آبخیز نیز تضمین می‌گردد.

شرط ایجاد توسعه پایدار و تداوم آن در استان چهارمحال و بختیاری و سایر مناطق محتاج به آب این استان نیز هم در گرو حفاظت از منابع حیاتی آن یعنی آب، خاک و گیاه است در بین این سه عنصر حیاتی هرگز نمی‌توان بر یکی تاکید زیاد داشت و در عین حال از موارد دیگر غفلت کرد که اگر چنین شود نقض غرض است، زیرا هر کدام از این سه عنصر را که نادیده بگیریم و یا تهدید و تخریب نماییم در واقع هر سه را نابود کرده‌ایم.

در همین ارتباط با معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری این استان  گفت‌و‌گویی صورت گرفته که در ذیل به آن اشاره می‌شود:

حسین بهرامی در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس در شهرکرد اظهار کرد: در قیاس با موقعیت جغرافیایی ممتاز ایران در نقشه جهان، بدون شک موقعیت جغرافیایی استان چهارمحال و بختیاری در نقشه ایران از جایگاهی ویژه برخوردار است، چهارمحال و بختیاری هرچند در مجاورت مناطق خشک و نیمه خشک کشور قرار دارد اما به واسطه اوج‌گیری سلسله جبال زاگرس در این استان از اقلیمی نسبتا مرطوب برخوردار شده که رهاورد آن میانگین بارشی حدود 640 میلی‌متر است که در مقابل بارش کمتر از 200 میلی‌متر استان‌های همسایه اصفهان و خوزستان، آن را به عنوان منبع تولید آب در کشور معرفی نموده است، بنابراین اگر آب مایه حیات است یقیناً استان تولید آب هم اهمیت حیاتی دارد و چهارمحال و بختیاری از منظر تولید آب جایگاهی حیاتی در کشور دارد.

در این استان چند حوزه آبخیز فعال وجود دارد؟

بهرامی: آب شرب میلیون‌ها نفر در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان، اصفهان و یزد و کارخانه‌های عظیم، صنایع بزرگ نفت و گاز ،کشت و صنعت‌های عظیم چشم انتظار آبی هستند که از سرشاخه‌های زاینده‌رود و کارون دراستان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرند. حوزه‌های آبخیز کارون، زاینده‌رود و دز به ترتیب 83، 13 و 4 درصد مساحت استان چهارمحال وبختیاری را به خود اختصاص داده‌اند. حجم نزولات جوی استان حدود 5/10 میلیارد مترمکعب است که به طور متوسط حدود 60 درصد آن تبدیل به روان‌آب‌ خروجی از استان می‌شود، به دلیل همین اهمیت فراوان منابع حیاتی آب خاک و گیاه در استان چهارمحال و بختیاری فعالیت‌های آبخیزداری بیش از دو دهه است که در این استان انجام می گیرد.

عوامل تخریب حوزه‌‌های آبخیز استان چهارمحال و بختیاری کدام است؟

بهرامی: در استان چهارمحال وبختیاری عوامل طبیعی نظیر شیب زیاد، ذوب سریع برف‌ها و عوامل انسانی از جمله تراکم زیاد دام‌های عشایری و روستایی و عدم تعادل آن با ظرفیت مراتع موجود، تبدیل جنگل‌ها و مراتع به اراضی دیم کم بازده و استفاده بی‌رویه از آن‌ها جهت مصارف سوخت و چرای دام، عدم رعایت اصول صحیح آب و خاک در اجرای پروژه‌های عمرانی، کشاورزی و غیره باعث تخریب حوزه‌های آبخیز شده است، به طوری که متوسط فرسایش خاک سالانه حدود 24تن در هکتار و سالانه 22میلیون مترمکعب رسوب از سطح حوزه‌های آبخیز استان به مخازن سدهای بزرگ پایین دست  وارد می‌شود.خسارات سالانه ناشی از تخریب اراضی کشاورزی و منابع طبیعی، افت شدید سطح آب سفره‌های زیرزمینی، فرسایش شدید اراضی حاشیه رودخانه‌های فصلی و دایمی استان، خسارت سیل، زمین لغزش، پر شدن مخازن سدها از گل و لای و غیره بالغ بر میلیاردها ریال در سال است.

تکرار وقوع سیل‌های مخرب در دهه‌های اخیر به اوج خود رسیده و خسارات وارده روند تصاعدی داشته‌اند. از نمونه‌های آن می‌توان به سیلاب‌های سال 1373 و 1377 در منطقه بازفت و سبزه‌کوه و نیز سیلاب‌های سال 1384 در سراسر استان نام برد.

زلزله و رانش زمین تا چه حد در تخریب حوزه آبخیز این استان موثر بوده و کدام مناطق بیشترین آسیب را دیده است؟

بهرامی:فراوانی سازنده‌های زمین شناسی حساس به رانش زمین مانند پابده و گورپی مربوط به دوره ائوسن و کژدمی مربوط به کرتاسه و نهشته های کواترنر استان را مستعد زمین لغزش کردهاست.  وقوع لغزش خسارات مالی و جانی فراوانی را به استان وارد نموده است، رانش روستای چلو با 3 نفر کشته در سال 1371 و آبیکار با 55 نفر کشته در سال 1377 از نمونه های بارز آن بوده است. تخریب اراضی در منطقه چهارتخته ناغان و تخریب مراتع و جنگل‌ها و نیز ابنیه‌های احداثی در حاشیه جاده شهرکرد - ایذه و مسیر شهرکرد - مسجد سلیمان از جمله این موارد می باشد. براساس تحقیق انجام شده عمده رانش‌های ایجاد شده در استان ناشی از  تغییر کاربری اراضی بوده است.

فارس: تا به حال چند طرح مطالعاتی در  این زمینه صورت گرفته است؟ 

بهرامی: تاکنون ویژگی‌های طبیعی، عوامل تخریب و راهکار های اصلاحی حدود 35 در صد از مساحت استان تحت عنوان مطالعات تفصیلی و اجرایی حوزه‌های آبخیز مورد بررسی قرار گرفته که از این میزان 20 درصد مساحت استان هم تحت پوشش فعالیت های اجرایی آبخیزداری همانند ساخت تعداد 65 مورد سد خاکی کوتاه، بندهای سنگی ملاتی، سنگی گابیونی، خشکه‌چین، کنترل و پخش سیلاب، ساحل سازی رودخانه، علوفه‌کاری، سکوبندی اراضی، نهال‌کاری، کشت نواری، اصلاح شخم، حفاظت قرق مراتع و جنگل‌ها، بانکت‌بندی، کنتور فارو  قرار گرفته است.

شناسایی زمین لغزش های موجود در استان و تهیه بانک زمین لغزش به تعداد 500 مورد و انجام مطالعات تثبیت زمین لغزش روستای کاج، توله دان، چهارتخته ناغان و شناسایی مناطق سیل خیز و جمع آوری اطلاعات و مشخصات آن ها در سطح استان جهت تهیه نقشه سیل خیزی از دیگر اقداماتی است که در معاونت آبخیزداری استان به سرانجام رسیده است.

فارس: برای مدیریت جامع حوزه کارون به عنوان بزرگ‌ترین حوزه آبخیز تا به حال چه اقداماتی صورت گرفته است؟ 

بهرامی: با توجه به اهمیت منابع طبیعی و لزوم حفاظت و بهره‌برداری بهینه از منابع آب و خاک کشور، ضرورت برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و هماهنگی در حوزه‌های آبخیز اجتناب ناپذیر است. حوزه آبخیز کارون بزرگ در برگیرنده 7 استان شامل چهارمحال و بختیاری، لرستان، خوزستان، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد ،مرکزی و فارس یکی از حوزه‌های آبخیز اصلی و ارزشمند کشور به لحاظ داشتن منابع آبی غنی است و برای سیاست‌گذاری، هماهنگی و برنامه‌ریزی جهت تحقق مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع طبیعی ستاد برنامه‌ریزی و هماهنگی حوزه آبخیز کارون بزرگ تشکیل و در استان چهارمحال وبختیاری راه اندازی شده است.

ایجاد بستری مناسب جهت اجرای یک پایگاه داده مکانی جامع حوزه کارون بزرگ ترجیحاً در قالب WebGIS و وب سایت تخصصی ،ارایه راه حل‌های مناسب برای افزایش درآمد آبخیزنشینان کارون بزرگ ضمن حفظ منابع طبیعی آنها و نظارت و ارزیابی بر کلیه فعالیت‌های معاون‌های آبخیزداری حوزه کارون از وظایف و اقداماتی است که ستاد حوزه آبخیز کارون در دست اقدام دارد.

  به نظر شما راهکارهایی لازم برای توسعه فعالیت‌های آبخیزداری در استان چیست؟

بهرامی: تخصیص بخشی از درآمد سدهای بزرگ برق آبی برای حفاظت مناطق محروم به منظور جلوگیری از قطع درختان و تخریب جنگل‌ها و مراتع و کاهش وابستگی ساکنان حوزه‌های آبخیز به منابع موجود،فعالیت همه جانبه موسسات دولتی و بخش خصوصی در جهت برقراری تعادل بین دام و مرتع، ترویج فرهنگ صحیح استفاده از منابع آب و خاک، جنگل و مرتع به منظور جلوگیری از بهره‌برداری‌های بی‌رویه و غیراصولی ازاین منابع، ترغیب و تشویق مردم و مشارکت آنان در جهت اجرای پروژه های آبخیزداری با برنامه‌ریزی صحیح از جمله راهکارهایی هستند که در صورت برنامه‌ریزی عملی و حمایت همه جانبه مدیران و مسئولان استانی و ملی خواهد توانست در جهت توسعه پایدار و اجرای مدیریت جامع حوزه آبخیز تاثیرگذاری زیادی داشته باشد.