ورود برق به ایران

سرویس آموزش و آزمون برق نیوز: بی شک قرن اخیر، قرن تکنولوژی است و تأمین انرژی الکتریکی در هر کشور به عنوان اساسی‌ترین اصل تأمین رفاه عمومی و راه اندازی صنایع کشور‌ها محسوب می‌شود. پیشرفت تکنولوژی و صنعت و حتی در نگاهی دیگر عقب نماندن از سایر کشورها، در گرو ترقی و پیشرفت صنعت برق کشورهاست و رشد مصرف انرژی الکتریکی مستلزم احداث نیروگاههای بزرگ و خطوط و پستهای انتقال می‌باشد.

احداث نیروگاه در هر منطقه به دلیل کمبود امکانات از قبیل: سوخت، آب و منابع مورد نیاز مقدور نمی‌باشد؛ لذا با توجه به شرایط جغرافیایی و تراکم جمعیت و منابع، فقط در بعضی از مناطق نیروگاه احداث شده و انرژی تولید می‌شود که این انرژی توسط خطوط فشار قوی به مناطق مورد نیاز انتقال داده می‌شود. متداولترین نیروگاه‌ها که هم اکنون در جهان بیشتری انرژی را تامین می‌کنند و در حال استفاده هستند، عبارتست از: نیروگاه‌های برقآبی، بخاری، گازی و هسته ای.

بعد از مشخص شدن پیامدهای منفی استفاده از سوخت‌های فسیلی در نیروگاه ها، رفته رفته در سالهای اخیر، کشور‌ها به سمت استفاده از انرژی‌های جایگزین رفته اند. نیروگاه‌های بادی، زمین گرمایی و خورشیدی از این دسته اند.

همچنین برای افزایش راندمان و کمتر شدن هزینه‌ها نیز استفاده از سیکل ترکیبی در نیروگاه‌های بخاری و گازی، استفاده از تولید پراکنده (DG)، بهره برداری از انرژی هسته‌ای (شکافت و گداخت) نیز در دستور کشورهای پیشرفته قرار گرفته است.

انرژی الکتریکی تولیدی در نیروگاه ها، توسط دکل‌ها و خطوط فشار قوی به پست‏های فشار قوی ۴۰۰ و ۲۳۰ کیلو ولت انتقال داده می‌شود تا بتوان توان تولیدی را با کمترین میزان تلفات منتقل کرد؛ خطوط ۴۰۰، ۲۳۰، ۱۳۲، و ۶۳ کیلولوت در کشور ما متداولند. با توجه به نیاز مشترکین و مصرف کننده‌ها که نیاز به ولتاژ ۳۸۰ یا ۲۲۰ ولت دارند خروجی ایستگاه‏های انتقال به ایستگاه‏های فوق توزیع داده شده و ولتاژ در حد ۱۱، ۲۰، ۳۳ کیلو ولت کاهش داده می‌شود. انرژی در شبکه توزیع، توسط کابل‏های زمینی و سیم‏های هوایی به داخل شهر‌ها هدایت می‏شوند و سپس ترانسفورماتور‏های کاهنده که بر روی تیرهای برق یا در پست‌های زمینی در شهر‌ها قرار دارد ولتاژ مورد نظر ۲۲۰ و ۳۸۰ ولت را برای مصارف خانگی و صنعتی تک فاز و سه فاز به مشترکین عرضه می‌کنند.

کشف الکتریسیته

تاریخ الکتریسیته به ایران و بین‌النهرین باستان در دوره اشکانیان برمی‌گردد و اولین باتری اختراع شده را به اشکانیان نسبت می‌دهند که به خاطر محل یافتش به باتری بغدادی شهرت یافته است. اما الکتریسیته امروزی، توانایی‌های خودش را بیشتر مدیون زحمات فیزیکدانانی همچون: کولن، الکساندر ولت، آندره آمپر، نیکلا تسلا، جرج سیمون اهم، مایکل فارادی و توماس ادیسون است.
دو هزار سال پیش، اطلاعات انسان دربارهٔ الکتریسیته به همان خاصیت کهربا محدود می‌شد تا آنکه ویلیام گیلبرت، پزشک انگلیسی با انتشار کتابی با نام درباره مغناطیس به شرح تفاوت میان نیروهای مغناطیسی و نیروهای الکتریکی پرداخت و فصل جدیدی را با انتشار این کتاب در در دنیای الکتریسیته باز نمود.
در سال ۱۶۶۳، اتوفون گوریکه اولین ماشین مولد الکتریسیته را ساخت و ۱۵۰ سال بعد از او شارل دوفی، به وجود دو نوع بار الکتریکی پی برد و بنجامین فرانکلین دو اصطلاح بار مثبت و بار منفی را برای آن‌ها به کار برد.
سپس الکساندر ولتا، فیزیکدان ایتالیایی، در سال ۱۷۷۵ الکتروفور را برای انتقال الکتریسیته ساکن ایجاد نمود و در سال ۱۸۰۱ پیل الکتریکی را پس از آن اختراع کرد. با اختراع پیل الکتریکی امکان ایجاد جریان برق فراهم گشت و در نتیجه آن امکان آزمایش‌های گونانی فراهم شد که از حاصل آن می‌توان به کشف اثر مغناطیسی جریان الکتریکی توسط هانس کریستیان ارستد اشاره کرد که بعد‌ها توسط آندره آمپر مورد مطالعه بسیار قرار گرفت.
کمی بعد مایکل فارادی شیمی‌دان و فیزیکدان برجسته انگلیسی، مولد مغناطیسی الکتریسیته را اختراع نمود. در سال ۱۸۸۰ نخستین نیروگاه مولد برق توسط توماس ادیسون در نیویورک، راه اندازی شد و توانست بخشی از شهر نیویورک را روشن کند. نیروگاه برق ادیسون جریان مستقیم تولید می‌کرد، در نتیجه مشکل انتقال جریان وجود داشت، تا آنکه در سال‌های بعد، نیروگاه جریان متناوب به کار افتاد و الکتریسیته اهمیت ویژه‌ای در علم و صنعت پیدا نمود.
با پیشرفت علم در سال ۱۸۸۲ برای اولین بار در انستوتگارت آلمان نیروگاهی ساخته شد کا قادر بود فقط چند خانه را تغذیه نماید و به تدریج نیروگاههای پیشرفته‌تر ساخته شد با تکامل صنعت و ظهور ماشین به خصوص ماشین‌های بخار و توربین‌های مختلف تولید این انرژی در سراسر دنیا افزایش داده شد. اولین بار در سال ۱۸۹۱ خط انتقال ۱۵ کیلوولت سه فاز به طول ۱۷۵ کیلومتر کشیده شد و پنجاه سال بعد خط ۴۰۰ کیلوولت مورد بهره برداری قرار گرفت. نظر به نیاز کلیه صنایع به صنعت برق، این صنعت در اکثر ممالک در اولویت نخست قرار گرفت در واقع توسعه این صنعت در شاخه‌های نیروگاه‌های به علت راندمان بشتر صورت گرفته و این رویه همچنان ادامه دارد.

ورود برق به ایران

برخلاف ممالک پیشرفته که تکاپوی اولیه آن‌ها برای ایجاد شبکه برق برای پیشرفت سریعتر و جانماندن از انقلاب صنعتی بود، پادشاهان قاجار به چشم یک کالای لوکس به این پدیده نوظهور نگاه می‌کردند. این روند شاید بدین خاطر بوده که برق پدیده‌ای صنعتی، پیچیده و سرمایه بر بود و سیستمداران نیز آینده‌ای روشن برای آن در کشور پیش بینی نمی‌کردند. به همین خاطر میزان اثرپذیری آن نیز در سطح جامعه ناشناخته بود و هرگز نتوانست با تلگراف که چند دهه پیش از آن به پهنه کشور گام نهاد، رقابت نماید و از اهمیت سیاسی برخوردار شود.
به همین دلیل، سرمایه داران دوران قاجار را به خود جلب نکرد. از سوی دیگر بیگانگان نیز گرایشی را که برای بهره گیری و مدیریت خطوط تلگراف سراسری از منظر اطلاعاتی و امنیتی در کشور از خود نشان می‌دادند، درباره برق نشان ندادند. به همین دلیل، امروزه اطلاعات مربوط به ورود تلگراف و ایجاد شبکه‌های ملی و فراملی تلگراف بسیار دقیق‌تر و با جزییات بیشتری نسبت به آنچه درباره برق داریم، در دسترس است.

در راستای آنچه که سخن رفت، در سالهای ابتدایی، اطلاعات مربوط به ورود برق به کشور و استفاده از آن مبهم و بسیار کم است. اما آنچه مسلم است این است که اولین مبدل برق در سال ۱۲۶۳ شمسی، به دستور ناصرالدین شاه قاجار وارد ایران شد و در تکیه دولت و دربار، به منظور روشنایی مورد استفاده قرار گرفت. موتور این مولد ظاهرا از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبدیل زغال سنگ بود. همچنین اولین کارخانه برق کشور در سال ۱۲۸۴ توسط مرحوم حاج حسین مهدوی معروف به امین الضرب در تهران افتتاح شد.

تا سال ۱۲۹۵ خورشیدی آن چنان که در کتاب شایگان درباره‌ی کارخانه‌های موجود در ایران اشاره شده، ۵ کارخانه برق وجود داشته است:

" ۱ - کارخانه چراغ برق که متعلق است به حاج حسین آقای امین الضرب این کارخانه تا به حال [ ۱۲۹۵ خورشیدی]کار می‌کند و مغازه‌ها و خیابانهای مهم طهران را روشنی می‌دهد، این کارخانه در حوالی سال ۱۳۲۳ از آلمان و از «شرکت عمومی الکتریک بایران» آورده شده و در سال ۱۳۲۵ شروع به کار نمود و تا ۴۰۰۰ چراغ می‌تواند روشنی بدهد.

۲ - کارخانه برق کوچک دیگری در تهران در خیابان ارک هست که عمارات دولتی را روشنی می‌دهد.
۳ - کارخانه چراغ برق در مشهد: این کارخانه را مرحوم حاجی محمد باقر میلانی معروف به رضایوف از طرف مظفرالدین شاه در حوالی سال ۱۳۲۰ از روسیه به قیمت ۸ هزار تومان برای روشن کردن حرم مطهر حضرت رضا (ع) وارد کرد و علاوه بر حرم مطهر قسمت خیابان موسوم به خیابان بالا را هم که واقع است بین کارخانه و حرم مطهر روشنی می‌داد.
۴ و ۵ - کارخانه چراغ برق در رشت و تبریز: کارخانه تبریز را قاسم خان امیرتومان پسر عالی خان والی آن جا آورده است و ۱۲۵ اسب قوه دارد. "

در سال ۱۳۱۰ برای نخستین بار، شبانه روزی کردن برق در تهران در میان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت. پس از شش سال و با گذراندن نشیب و فراز‌های بسیار، بالاخره در تاریخ بیست و پنج شهریور ماه سال ۱۳۱۶، نیروگاه بخاری ساخت کارخانه اشکودای چک-اسلواکی با قدرت ۴x۱۶۰۰ = ۶۴۰۰ کیلووات در محل کنونی شرکت برق منطقه‌ای تهران نصب شد و به بهره برداری رسید.