چه استفاده‌ای از خورشید خوزستان کرده‌ایم؟

شرایط آب و هوایی این استان با دیگر نقاط کشور متفاوت است و همین موضوع موجب شده شرایط زندگی در خوزستان و به ویژه در شهرهای جنوبی استان متفاوت باشد و در نیمی از سال و با توجه به اینکه دمای هوا بسیار افزایش می‌یابد، نوع زندگی افراد ساکن در این استان نیز تغییر می‌کند. به عنوان مثال با نگاهی به شهرهای گرم استان خوزستان مانند اهواز، امیدیه، آبادان، خرمشهر و دیگر شهرهای جنوبی استان متوجه تفاوت معماری این شهرها نسبت به دیگر شهرهای کشور می‌شویم، به گونه‌ای که از گذشته تاکنون بسیاری از معابر شهرهای خوزستان مسقف بوده‌اند تا به این ترتیب مانعی در برابر تابش آفتاب سوزان تابستان فراهم شود. مسقف سازی خیابان امام (ره) اهواز به عنوان بازار مرکزی شهر که در سال‌های اخیر انجام شد نمونه روشنی در این زمینه است.

همچنین در گذشته در برخی شهرهای خوزستان از روش‌هایی برای خنک نگه داشتن خود در فصل گرم سال استفاده می‌شده که از آن جمله می‌توان به راهکار مردم شهرهایی مانند دزفول اشاره کرد که در زیر خانه خود زیرزمینی را ایجاد می‌کردند و با توجه به اینکه این زیرزمین خنک‌تر از سطح زمین بوده است، در طول تابستان به مکانی برای تجمع اعضاء خانواده به ویژه در ساعات ظهر تبدیل می‌شد.

اگرچه خوزستان همیشه استانی گرم و با آفتابی سوزان بوده، ولی با یادآوری خاطرات همین 10 یا 20 سال پیش می‌توان به یاد آورد که گرما در خوزستان تا این حد جولان نمی‌داد و حتی بسیاری از خانواده‌ها در شب‌های تابستان که نسیم خنکی در دشت خوزستان وزیدن می‌گرفت، بر روی بام ‌خانه‌ها می‌خوابیدند، این در حالی است که افزایش دمای هوا در خوزستان در سال‌های اخیر کاملا ملموس بوده و حالا دیگر تصور استراحت شبانه بدون کولر گازی دشوار است.

در سال‌های اخیر شکل و شمایل شهرهای خوزستان تغییر کرد و بسیاری از باغ‌ها و درختان در این استان از بین رفتند، به آپارتمان و اتوبان تبدیل شدند و یا اینکه از کم آبی خشکیدند و همین موضوع می‌تواند یکی از دلایل عمده افزایش دمای هوا در شهرهای خوزستان باشد. به عنوان مثال بسیاری از باغ‌های مرکبات اطراف شهر دزفول در سال‌های گذشته به دلیل مشکلاتی مانند کم‌آبی و همچنین معضل ریزگردها که خسارات فراوانی به درختان مرکبات این منطقه وارد آورد، تبدیل به ویلاهای تفریحی شدند و از بین رفتند. کاهش فضای سبز شهرها، افزایش استفاده از خودروها و آلودگی محیط زیست توسط صنایع از جمله مواردی است که موجب تغییر شرایط اقلیمی خوزستان شده و البته در کنار این موارد نمی‌توان از معضل جهانی گرمایش زمین نیز صرف نظر کرد. به هر صورت مجموع این مسایل موجب شده خوزستان امروز گرم و سوزان شود و خوزستانی‌ها در تابستان خانه‌نشین!

امروز دیگر خوزستان آنقدر گرم است که دیگر کسی به فکر استفاده از روش‌های سنتی و پرزحمت برای خنک نگه داشتن خود در تابستان نیست و برای خنک کردن خانه‌های کوچک آپارتمانی از دو یا سه کولر گازی استفاده می‌شود. البته در شرایط فعلی چاره هم جز این نیست و کولرهای گازی در خوزستان از فروردین ماه روشن می‌شوند و اوایل آبان، خاموش! تردد شهروندان در سطح شهر بیشتر در ساعات اول صبح و پس از غروب انجام می‌شود که البته در این ساعات روز نیز دمای هوا بیش از 40 درجه است و تنها می‌توان از تابش سوزناک آفتاب در امان بود.

حال چه باید کرد؟

سوالی که باید پرسید این است که برای مقابله با گرمای خوزستان و یا ایجاد سازگاری با این شرایط اقلیمی چه کاری انجام شده است؟ چرا کارگروه، شورا، کمیته و یا متولی خاصی برای بررسی شرایط اقلیمی خوزستان وجود ندارد؟ آیا وقت آن نرسیده که در خصوص گرمای خوزستان و همه آنچه به این موضوع مرتبط است صحبت کنیم؟

موضوعات مرتبط با گرمای خوزستان بسیار است و در خصوص هر کدام از این موضوعات می‌توان به بحث و بررسی پرداخت. اکنون تنها به یک جنبه موضوع می‌پردازیم که شاید بتواند بسیار مورد استفاده قرار گیرد. این روزها بسیار از طریق رسانه‌های عمومی می‌شنویم که مصرف برق در کشور افزایش یافته و پیام‌های متعددی در زمینه کاهش مصرف منتشر می‌شود. در شرایط فعلی که بر اساس اعلام هواشناسی در روز 26 تیر دمای هوا در اهواز به 51 درجه رسید (که البته بیش از این است)، قطعا نمی‌توان انتظار داشت که خانواده‌های خوزستانی کولرها را حتی برای دقایقی خاموش کنند. پس چه باید کرد؟

چطور است این سوال را از خود بپرسیم که از آفتاب و گرمای خوزستان چه استفاده‌ای کرده‌ایم؟ آیا نمی توان از این منبع انرژی خدادادی برای تولید انرژی و خنک کردن خانه‌ها استفاده کرد؟

در سال‌های گذشته با واژه‌ای جدید به نام "انرژی‌های نو" مواجه بوده‌ایم که البته آن را زیاد بیان کرده‌ایم، ولی آنگونه که باید از آن استفاده نکرده‌ایم. انرژی‌های نو به آن دسته از انرژی‌هایی گفته می‌شود که برای تولید آنها از منابع بدون کربن استفاده می‌شود و جایگزینی برای سوخت‌های فسیلی هستند. انرژی خورشیدی، انرژی بادی، انرژی امواج دریا و نیروگاه‌های آبی از جمله این انرژی‌های نو هستند که در کشورهای مختلف دنیا و با توجه به اقلیم هر منطقه، استفاده از این انرژی‌ها آغاز شده است. در کشور ما نیز استفاده از انرژی‌های نو چند سالی است که آغاز شده و به عنوان مثال می‌توان به نیروگاه‌های بادی بینالود در استان خراسان رضوی اشاره کرد که در سال 1381 کار خود را آغاز کرده و اکنون حدود 50 توربین بادی دارد و حدود 30 مگاوات برق تولید می‌کند. با توجه به اینکه در آن منطقه شاهد وزش بادهای شدید هستیم، قطعا استفاده از انرژی باد تصمیم درستی بوده و از یک پدیده طبیعی که می‌توانسته معضلاتی در منطقه ایجاد کند به خوبی استفاده شده است.

استفاده از انرژی تابش خورشید نیز در سال‌های اخیر در کشور آغاز شده که از آن جمله می‌توان به نیروگاه خورشیدی شیراز اشاره کرد که در سال 87 کار خود را آغاز کرده و بر اساس برنامه پنجم توسعه قرار بر این است که توان این نیروگاه به 500 کیلووات برسد.

تابش خورشید در استان خوزستان ظرفیت بسیار خوبی برای بهره‌برداری و این در حالی است که هنوز آنگونه که باید از این انرژی خدادادی در خوزستان استفاده نشده است. البته به صورت جزئی مانند روشنایی معابر شاهد استفاده از انرژی خورشید در خوزستان هستیم، ولی با توجه به میزان تابش در این استان و همچنین نیاز فراوان به تولید برق برای استفاده در وسایل خنک کننده، بهتر است به فکر استفاده گسترده‌تر از انرژی خورشید باشیم.

نیروگاه 20 کیلوواتی موجود در دانشگاه شهید چمران اهواز از جمله نمونه‌های موفق در این زمینه است. معاون وقت این دانشگاه در سال 91 از احداث نیروگاه خورشیدی در این دانشگاه خبر داد و گفت که قرار بر این است که برق دانشکده مهندسی این دانشگاه از انرژی خورشید تامین شود.

وی افزود: "با حمایت‌های صورت گرفته 10 دانشگاه کشور برای احداث نیروگاه خورشیدی انتخاب شدند که با اعلام آمادگی رسمی رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز، این دانشگاه نیز برای این منظور انتخاب شد. پس از انجام مراحل اداری و در اختیار گرفتن اعتبار لازم، مناقصه انجام و مشاور و پیمانکار این پروژه انتخاب شدند. محل احداث این نیروگاه خورشیدی نزدیک دانشکده مهندسی است و امیدواریم این نیروگاه علاوه بر تامین برق دانشکده مهندسی بتواند به عنوان یک سایت مطالعاتی برای دانشجویان رشته‌های مختلف و مرتبط با این دانشکده مورد استفاده قرار گیرد."

انرژی خورشیدی از مهمترین منابع انرژی تجدیدپذیر است، ولی موضوع توان و کیفیت تولید انرژِی نیز از جمله مسایلی است که در استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی برای مصارف خانگی و اداری مطرح است، زیرا اگر کیفیت انرژی تولید شده از سوی این نیروگاه‌ها مناسب نباشد ممکن است به مصرف‌کننده‌های متصل به آن آسیب وارد شود که البته این موضوع قابل پایش و کنترل است.

تاریخچه استفاده از انرژی خورشیدی به قرن هفتم پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد که در آن زمان از انرژی خورشیدی برای گرمایش، پخت و پز، روشنایی و روشن کردن آتش استفاده می‌کردند. به عنوان مثال در آن زمان از ذره‌بین برای متمرکز کردن نور و روشن کردن آتش استفاده می‌شده است. گفته می‌شود که یونانیان و رومیان باستان معماری‌هایی را برای استفاده از نور و گرمایش انرژی خورشیدی در داخل ساختمان خود داشته‌اند. همچنین در قرن دوم پیش از میلاد مسیح، "ارشمیدس" دانشمند یونانی با استفاده از بازتابش نور خورشید از سپری برنزی و متمرکز نمودن نور خورشید توانست کشتی‌های چوبی دشمنان را آتش بزند.

در سال 1767 میلادی دانشمندی سوئیسی اولین کلکتور خورشیدی را ساخت و در 1816 میلادی، "رابرت استرلینگ" اسکاتلندی اختراع خود را برای پیش گرمکن موتور حرارتی به ثبت رساند. بعدها از این اختراع او در تولید الکتریسیته به وسیله حرارت انرژی خورشیدی بهره گرفتند. دانش استفاده از انرژی خورشیدی سال به سال بیشتر شد و در همین اواخر یعنی در سال 2002 میلادی بزرگترین سیستم خورشیدی پشت بامی در کالیفرنیا نصب شد و در 2008 نیز بزرگترین پارک خورشیدی در آلمان راه‌اندازی شد.

میزان تابش انرژی خورشیدی در نقاط مختلف جهان متغیر بوده و در کمربند خورشیدی زمین بیشترین مقدار را داراست. کشور ایران نیز در نواحی پرتابش واقع است و مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از تجهیزات خورشیدی در ایران مناسب بوده و می‌تواند بخشی از انرژی مورد نیاز کشور را تأمین کند.

بر اساس اعلام سازمان انرژی‌های نو، ایران کشوری است که به گفته متخصصان این فن با وجود 300 روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش 5.5 – 4.5 کیلووات ساعت بر مترمربع در روز یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی است. برخی از کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر گذاشته و در حالتی آرمانی ادعا می‌کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تامین و در زمینه‌ صدور انرژی برق فعال شود.

سیستم‌های خورشیدی دارای سیستمی برای ذخیره انرژی هستند و به این ترتیب امکان استفاده از انرژی جذب شده از خورشید را در ساعات شب فراهم می‌کنند. در حال حاضر از پنل‌های خورشیدی به صورت محدود برای گرم کردن خانه‌ها، تولید برق برای آپارتمان‌ها و مواردی مشابه استفاده می‌شود. نیروگاه‌های کوچک خانگی طوری طراحی شده‌اند که با اتصال آنها به پشت کنتور برق در ابتدا از برق تولیدی آنها استفاده می‌شود و در صورتی که تولید آنها نیاز خانه‌ها را تامین نکند، به برق سراسری متصل می‌شوند. گفته می‌شود افرادی که از نیروگاه‌های کوچک خورشیدی در خانه‌ها استفاده می‌کنند، می‌توانند تا 40 درصد از برق مصرفی خود را از این طریق تامین کنند.

هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نیرو اردیبهشت ماه گذشته از کمک پنج میلیون تومانی وزارت نیرو برای نصب نیروگاه‌های خورشیدی خانگی خبر داد و گفت: وزارت نیرو برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی خانگی از محل دریافت عوارض در قبض‌های برق، تا ٥٠ درصد هزینه‌های نصب نیروگاه‌های خورشیدی را به صورت کمک بلاعوض پرداخت می‌کند. هر کیلووات پنل نیروگاه خورشیدی ١٠ میلیون تومان خرج دارد که وزارت نیرو تا پنج میلیون تومان کمک بلاعوض می‌کند، بنابراین همه مردم می‌توانند به شرکت‌های توزیع برق مراجعه و ثبت‌نام کنند.

به گفته معاون وزیر نیرو، مجموع سرمایه این وزارتخانه برای ارائه کمک به متقاضیان در این بخش محدود بوده و در سطح ٤٠٠ میلیارد تومان است.

چندی پیش نیز خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی به رویکرد ایران به سمت استفاده از انرژی خورشیدی اشاره کرد و نوشت که ایران قصد دارد برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها و مقابله با تحریم‌ها به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کند.

به گزارش "برق نيوز" در روستایی در تپه‌هایی خشک در ایران پنل‌های خورشیدی که با یارانه دولتی خریداری شده‌اند روی بام خانه‌ها هم برق مورد نیاز اهالی روستا را تامین می‌کند و هم نماد تلاش دولت ایران برای خلاص شدن از سوخت‌های فسیلی است. دولت حسن روحانی بودجه پروژه‌های انرژی خورشیدی را در سال جاری پنج برابر کرده است. در ایران 300 روز سال آفتابی است و این امر ایران را به یکی از بهترین نقاط زمین برای استفاده از پنل‌های خورشیدی تبدیل می‌کند و دولت قصد دارد از این مزیت بهره ببرد.

همچنین مجری طرح‌های عوارض برق توانیر نیز چندی پیش خبر داد که در سال گذشته از محل دریافت عوارض برق در مجموع هزار مشترک از طریق نصب پنل‌های فتوولتاییک برقدار شدند و انتظار می‌رود در سال جاری از محل همین عوارض، تسهیلات استفاده از انرژی خورشیدی به 12 هزار مشترک خانگی پرداخت شود.

به گزارش ایسنا، مسعود خانی اظهار کرد: براساس قانون بودجه سال جاری، وزارت نیرو موظف است علاوه بر دریافت بهای برق به ازای هر کیلووات ساعت برق فروخته شده، مبلغ 30 ریال به عنوان عوارض برق در قبوض مربوطه درج و از مشترکان دریافت کند.

وی با تاکید بر این که بر اساس این برنامه‌ریزی، سهم هر کدام از شرکت‌ها و استان‌ها بر اساس پتانسیل استفاده از انرژی خورشیدی و شرایط استانی تعیین شده است، گفت: حداکثر تا سقف 4000 میلیارد ریال از محل دریافت 30 ریال عوارض برق، صرفاً بابت حمایت از توسعه و نگهداری شبکه‌های روستایی و تولید برق تجدیدپذیر و پاک توسط شرکت توانیر هزینه می‌شود.

مجری طرح‌های عوارض برق توانیر ادامه داد: براساس دستورالعمل‌های تدوین شده ظرفیت پنل‌های خورشیدی برای مشترکان از یک کیلووات تا 20 و 50 کیلووات می‌تواند متغیر باشد، در سال گذشته با توجه به زمان کمتر و نوپا بودن این قانون، تصمیم گرفته شد در راستای ترویج استفاده از انرژی‌های نو، پنل‌های فتوولتاییک برای مساجد و مدارس به صورت رایگان نصب شود که در این راستا صد درصد هزینه نصب سیستم‌های خورشیدی برای مساجد و مدارس از محل عوارض برق تامین شد.

خانی با بیان این‌که در سال گذشته از همین محل نیز، برای تعدادی از دستگاه‌های اجرایی، نیروگاه‌های خورشیدی فتوولتاییک نصب شد، خاطرنشان کرد: در سال گذشته در مجموع 7.1 مگاوات نیروگاه خورشیدی در مجموع برای یک هزار مشترک که عمدتا مشترکان مربوط به مساجد، مدارس و دستگاه‌های اجرایی و اداره‌ها بودند، نصب شد.

مجری طرح‌های عوارض برق توانیر در مورد برنامه دفتر در سال جاری گفت: براساس برنامه تدوین شده در سال جاری، تصمیم برآن است که تا حد امکان نیروگاه‌های خورشیدی برای مشترکان خانگی نصب شود که در همین راستا نصب نیروگاه خورشیدی برای 12 هزار مشترک نیز هدف‌گذاری شده است. براساس این برنامه‌ریزی، نیروگاه‌ها تا ظرفیت یک کیلووات برای مشترکان خانگی نصب خواهد شد و 50 درصد از هزینه آن نیز تا سقف 5.5 میلیون تومان از محل عوارض برق پرداخت می‌شود. مشترکان در این روش می‌توانند میزان برق اضافه مورد نیاز را از طریق شبکه سراسری تامین کنند.

گفته می‌شود کشور امارات متحده عربی پس از اسپانیا و آمریکا سومین کشور جهان در زمینه سرمایه‌گذاری گسترده در بخش برق خورشیدی متمرکز است. این رده‌بندی اخیرا در گزارش شبکه REN21 یک شبکه بین‌المللی که انتقال سریع جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر را تبلیغ می‌کند منتشر شده است.

به هر حال آنچه مسلم است اینکه استفاده از انرژی‌های نو به عنوان یک ضرورت در کشور احساس و اقداماتی هرچند اندک نیز در این زمینه انجام شده است، ولی باید به این موضوع نیز توجه داشت که فرهنگ‌سازی و مشارکت مردمی و همچنین حمایت دولت از مشترکان خانگی در این زمینه می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. همچنین سیاست‌گذاری‌های کلان در این بخش باید متناسب با اقلیم هر منطقه از کشور باشد و استان خوزستان به عنوان استانی با مصرف برق بسیار و همچنین بهره‌مند از انرژی خورشیدی، باید در این سیاست‌گذاری‌ها دیده شود.