بازخوانی یک مقاله قدیمی:
امکان تدوین گزینه اختیاری تعرفه سبز برای مشترکان برق
امروزه تولید برق را به طور مشخص میتوان ناشی از دو منبع تولید مجزا یعنیسوختهای فسیلی و منابع تجدیدپذیر دانست. منابعی نظیر آب، باد، زمین گرمایی،خورشید و... را منابع انرژی تجدیدپذیر و برق تولیدی ناشی از این منابع را برق سبزمینامند. علت اصلی این نام گذاری نیز به آلاینده نبودن این منابع انرژی برمیگردد.
به گزارش "برق
نيوز" امروزه تولید برق را به طور مشخص میتوان ناشی از دو منبع تولید مجزا یعنیسوختهای فسیلی و منابع تجدیدپذیر دانست. منابعی نظیر آب، باد، زمین گرمایی،خورشید و... را منابع انرژی تجدیدپذیر و برق تولیدی ناشی از این منابع را برق سبزمینامند. علت اصلی این نام گذاری نیز به آلاینده نبودن این منابع انرژی برمیگردد.
تجدیدپذیر بودن این منابع در مقایسه با سوختهای فسیلی در كنار آلاینده نبودن آنها باعثمقبولیت و توجه بیشتر بسیاری از كشورهای جهان به توسعه برق سبز شده است. در ایراننیز مطالعات پراكنده، هزینههای زیست محیطی برق تولید شده از منابع فسیلی برای سال ۱۳۷۹ را معادل ۱۸۸ ریال برای هر كیلووات ساعت برآورد كردهاند. البته این رقم به طوردقیق مورد تایید همه كارشناسان نبوده و برخی اعتقاد دارند تنها باید هزینههای جلوگیریاز آلودگی در واحدهای با سوخت فسیلی را به عنوان هزینه زیست محیطی تولید برق،لحاظ كرد.
در این نوشتار، فارغ از مناقشات موجود در خصوص میزان هزینههایزیستمحیطی برق فسیلی، با توجه به محدودیت سوختهای فسیلی و این موضوع كه كشورهای توسعه یافته و برخوردار از امكانات فنی پیشرفته برای كنترل آلایندههاینیروگاهی نیز سیاست توسعه منابع تجدیدپذیر را در پیش گرفتهاند، ایجاد شرایط مناسببرای توسعه برق سبز، مثبت ارزیابی و تلاش شده تا روشی پیشنهاد شود كه بدون خدشهوارد كردن به سیستم موجود و فارغ از اولویت تخصیص منابع محدود مالی صنعت برق، امكان بیشتری برای توسعه برق سبز فراهم شود.
●توسعه برق سبز و مشكل تامین مالی
تجربه گذشته نشان میدهدسیاستگذاران معمولا بین انتخاب یكی از دوسناریوی توسعه تامین برق از طریق منابعتجدیدپذیر، یا فسیلی، دومی را به اولیترجیح میدهند. جدای از این كه مطالعاتدقیق اقتصادی كدام یك از این دو را پیشنهادمیكند، عواملی كه در ادامه به آنها خواهیمپرداخت در این زمینه تاثیر زیادی دارند:
۱- پنهان بودن برخی از هزینهها:
در این زمینه به طور مشخص و به طورمثال هزینههای زیست محیطی ناشی ازسوختهای فسیلی، هزینهای پنهان بوده كه دربسیاری از كشورها به طور مستقیم و دركوتاه مدت بابت این امر، پولی پرداخت نمیشود.
۲- هزینههای فرصت:
در بسیاری از كشورها به دلیل اعمالیارانههای بین بخشی و پنهان به سوختهایفسیلی، قیمت تمام شده برق فسیلی بسیارپایینتر از رقمهای واقعی محاسبه میشود واین امر به دنبال عدم ثبت هزینههای فرصتدر دفاتر، مقادیر پولی كه لازم است توسطبنگاه پرداخت شود را پایینتر جلوه میدهد.
●آیا تولید انرژی های نو واقعا گران است؟
بر اساس آنچه در بخش قبل بیان شدمیتوان تصور كرد كارشناسان مختلف،استدلالهای متفاوتی (و در نتیجه پاسخهایمتناقضی) برای پاسخ به سوال فوق ارایهدهند. تایید كنندگان این سوال - به ویژه در ایران كه دارای ذخایر نفت و گاز است -استدلال میكنند تا زمانی كه این منابع دراختیار باشد، سرمایه گذاری برای تولید برقسبز (به استثنای برق آبی) مقرون به صرفهنخواهد بود. البته این گروه كلیت ویژگیهای مثبت برق سبز را رد نمیكنند بلكه تنها زمانمناسب برای سرمایه گذاری در این زمینه رازود میدانند. اما مخالفان این گروه، استدلال خود را بر محورهایی - كه در بالا نیز به آنهااشاره شد - استوار كردهاند:
محور اول به هزینههای فرصتصادرات / عدم واردات سوختهای فسیلیبرمیگردد. كه در شرایط فعلی اختلافقیمتهای سوخت داخل و خارج تقریبا۱۵۰ ریال برای هر كیلووات ساعت است.
محور دوم نیز به هزینههای پنهانآلودگی زیست محیطی ناشی از سوختهایفسیلی برمیگردد. این رقم در ایران نزدیكبه ۱۸۸ ریال برای هر كیلووات ساعتتخمین زده شده است. بنابراین گروه فوقاستدلال میكنند باید به هزینههای واقعیتولید برق در ایران، مجموع هزینههای فوق(یعنی ۳۰۸ ریال) را نیز اضافه و سپس درمورد گران بودن برق سبز قضاوت كرد.
البته از آنجا كه برق سبز ناشی از منابع انرژیتجدیدپذیر مختلف، قیمت متفاوتی دارد،نمیتوان به طور مطلق در این مورد اظهارنظر كرد. اما در اینجا هدف از ارایه مسائلفوق، طرح دیدگاههای مختلف در موردموضوع مورد مناقشه یعنی سرمایه گذاری یاعدم سرمایه گذاری در شرایط فعلی برایتوسعه تولید برق سبز است.
محور سومی كه میتوان به آن اشاره كردبحث بازدهی به مقیاس است. ادعا میشودعلت ارزانتر بودن تولید برق با سوخت های فسیلی نسبت به برق سبز، استفاده ازبازدهی فزاینده به مقیاس در تولید برقحرارتی است. این در حالی است كهنیروگاه های با سوخت های تجدیدپذیر ازمقیاس كوچكی برخوردار هستند.
به همیندلیل قیمت تمامشده بالاتری به آنها تحمیلمیشود. حال اگر این واحدها امكان توسعهداشته باشند، میتوان از محاسن بازده بهمقیاس برای این واحدها نیز بهره گرفت. ازمطالب فوق نتیجه میشود كه كسیمخالفتی با توسعه برق سبز ندارد اما درتخصیص اعتبار و اولویت بین این دو(توسعه برق سبز یا برق با سوختهای فسیلی) اختلاف نظر وجود دارد. در این حالت تجربه كشورهای توسعه یافته، تعرفهسبز را پیشنهاد میكند.
●قیمت گذاری سبز
در صورتی كه در قیمت گذاری برقگزینهای اختیاری برای علاقهمندان توسعهپتانسیل تولید انرژیهای تجدیدپذیر تداركدیده شود تا این گروه از مشتركان با پرداختهزینههای واقعی انرژیهای نو بخشی ازهزینههای توسعه این منابع را پوشش دهند،با قیمت گذاری سبز، مواجه خواهیم شد.این مفهوم در ابتدا توسط دیوید موسكوواتیز در نشریه برق مطرح شد. هدف اصلیاز طرح این مساله این گونه بیان شده كه باپرداخت بهای واقعی این انرژیها و جلبعلاقهمندان، منابع مالی كافی ایجاد شده واین منابع به توسعه ظرفیت انرژیهای نومنتهی میشود.
به نظر نگارنده نیز در اینصورت متناسب با اهمیت آلودگی نزدمشتركان از این طرح استقبال شده و درجهاستقبال از تعرفه سبز به نوعی بیانگر درك هزینههای آلودگی سوختهای فسیلی ازطرف مشتركان خواهد بود. لذا با توسعهمقیاس، قیمت تمام شده برق سبز كاهشخواهد یافت (شكل). گرچه این فرایند بهتوسعه ظرفیت برق سبز منتهی میشود اما عدهای از كارشناسان با تدوین اختیاری اینتعرفه مخالفت كردهاند. در توجیه اینمخالفت به این موضوع اشاره شده كه چونتمام مشتركان از منافع ناشی از برق سبزبهرهمند خواهند شد پس هزینههای توسعهبرق سبز باید از طرف همه آنها پرداخته شود.
در پاسخ به این استدلال، بحث تمایل بهپرداخت مصرف كنندگان مطرح و بیان شدهاز آنجایی كه بخشی از منافع ناشی ازتوسعه برق سبز، كاهش آلایندهها و حفظمحیطزیست و... است لذا برخی مشتركان تمایل به پرداخت بالاتری داشته و اختیاریبودن این تعرفه با این اصل تئوری اقتصاد،مطابقت دارد.
البته گرچه نظر سنجیهایانجام شده توسط برخی از شركتهای برقایالات متحده حاكی از آن است كه بسیاری از پاسخدهندگان علاقهمندی خود را برایپرداخت بخشی از هزینههای برق سبز اعلامكردهاند اما ثابت شده كه بیشتر مشتركان علاقهمندند هزینههای توسعه برق سبز ازطرف تمام مشتركان پرداخته شود تا از طرفیك گروه خاص. البته برخی از مشتركان كه مورد نظرسنجی قرار گرفته و برای مشاركتدر هزینههای برق سبز ابراز علاقه كرده بودندبه نوعی با شك و تردید به انگیزه بنگاههانگاه كردهاند.حال بد نیست به شیوههای اجرایبرنامه قیمت گذاری سبز در كشورهای توسعه یافته اشاره شود. این برنامهها به طوركلی در دو محور، دنبال شدهاند:
۱- افزایش درصدی عوارض، مالیات و...،قیمتهای برق و پرداخت اجباری آن از طریقتمام مشتركان
۲- ایجاد یك تعرفه خاص برق سبز كهمشتركان بتوانند به طور اختیاری آن راانتخاب و براساس آن هزینه برق خود راپرداخت كنند.
اما در كنار موارد فوق گروهی نیز اعتقاددارند تدارك یك زمینه مناسب برای انتخابمشتركان در یك فضای خرده فروشی كاملارقابتی، بهترین گزینه برای بازار برق سبزاست. زیرا بازارهای برق جدید، ورود انواع انرژیهای تجدیدپذیر را تشویق كرده و در اینبازار برخی عرضه كنندگان (فعالان)میتوانند برچسب برق سبز را برای خودانتخاب كنند كه به این ترتیب مشتركان درانتخاب عرضهكننده برق سبز، خود مختارخواهند بود. براساس همین دیدگاه نیز درایالات متحده با برق سبز رفتار میشود.
البته عدهای نیز فارغ از این گزینهها واختیار مشتركان، اعتقاد دارند منافع ناشی ازانرژیهای نو به گونهای قابل ملاحظه است كهكماكان باید مورد حمایت جدی برای توسعهقرار گیرند. واضح است محور اول از دومحور فوق در واقع پیشنهاد این گروه است،در این راستا در گزارشهای سپتامبر ۲۰۰۱اشاره شده در حال حاضر ۲۹ ایالت ازایالات متحده آمریكا برنامههایقیمتگذاری سبز را اجرا میكنند. این برنامهبه توسعه بیش از ۱۱۰ مگاوات از ظرفیتبرق سبز در كنار ۱۷۲ مگاواتی كه قبلا ایجاد شده بود، منتهی شده است. در این میانسهم انرژی باد بیشترین مقدار و پس از آننیروگاههای كوچك بیوماس و نیروگاههایآبی كوچك و خورشیدی قرار دارند.
●روشهای قیمت گذاری سبز
تجربه كشورهای توسعه یافته نشانمیدهد تاكنون سه روش برای اجرای برنامهقیمت گذاری سبز مطرح شده است. اینروشها عبارتند از:
۱- برنامه مشاركت
۲- برنامه مبتنی بر ظرفیت
۳- برنامه مبتنی بر انرژی.
بر این اساس در ایالات متحده حدود ۷۶ درصد از شركتها، برنامههای مبتنی برانرژی، ۲۰ درصد برنامه مبتنی بر مشاركت و ۴ درصد نیز برنامه مبتنی بر ظرفیت را ارایهكردهاند. در اینجا خلاصهای از روشهای فوق ارایه شده است:
●برنامههای مشاركت
در این برنامه با اجرای سیستمهایتشویق و ترغیب، سعی میشود بخشی ازهزینههای توسعه انرژیهای نو از طریقمشتركان، پرداخت شود. توسعه منابع تولیدانرژی فتوولتاییك (انرژی خورشیدی)نمونهای از این برنامه است كه البته به طورغیر مستقیم در بسیاری از كشورها( از جملهدر ایران با اجرای برنامه آب گرمكنهایخورشیدی در برخی مناطق) نیز اجرا شدهاست. یكی از برنامههای دنبال شده جدی دراین زمینه نصب منابع تولید انرژیفتوولتاییك در كنار مدارس برای تامین برق آنهاست. لازم به ذكر است برنامههایآموزشی متناسب با این موضوع نیز درمدارس، تدارك دیده شده كه منافع خاصینیز به دنبال داشته است. البته بخشی ازهزینههای مشاركت از طریق كمكهای اهدایی، مالیاتها یا ایجاد موسساتغیرانتفاعی (برای تبلیغ و جمعآوری كمكها) حاصل شده است. گرچه برنامههایمشاركت، تنها سهم اندكی از هزینههای توسعه انرژیهای نو را فراهم كرده اما بههرحال در توسعه صنعت فتوولتاییك نقشاساسی داشته است.
●برنامههای مبتنی بر ظرفیت
در قالب این برنامه، شركتها براساسقدرت (توان) مصرفی مشترك (با اختیارمشترك) بخشی از هزینههای توسعه برقسبز را از وی دریافت میكنند. در آمریكا اینهزینهها از ۶ تا۵۹/۶ دلار برای هر ۱۰۰وات ظرفیت در نظر گرفته شده است. البتهدر آغاز این برنامه به ازای هر كیلووات، سهدلار در نظر گرفته شده بود. براساس اینبرنامه بین هزینههای توسعه هر واحدظرفیت برق سبز و هزینه اخذ شده ازمشترك، یك ارتباط منطقی وجود دارد. مثلاهزینه یك واحد ظرفیت برق سبز مدنظرقرار میگیرد.
●برنامههای مبتنی بر انرژی
در این برنامه، مشتركان علاقهمند،میتوانند بخشی از انرژی برق مصرفی خود(به طور مشخص در بلوكهای ۱۰۰ تایی) رادر قالب برق سبز لحاظ كنند. به عنوان مثالیك مشترك میتواند ۱۰۰كیلووات ساعتاز ۲۰۰ كیلووات ساعت برق مصرفی خود رابه عنوان برق سبز در نظر گرفته و هزینههایتامین برق سبز معادل آن را پرداخت كند.البته در این گزینه، مشترك هیچ اجباری برایلحاظ تمام برق مصرفی خود در قالب برقسبز ندارد. همچنین براساس برنامه ارایهشده توسط شركتهای عرضه برق آمریكا هرمشترك مختار است از یك تا ۶/۱۷ سنت برای هر كیلووات ساعت بیشتر از هزینهمعمول برق، بپردازد كه این مبلغ به طورمتوسط در برنامه اجرا شده ۵/۲ سنت برایهر كیلووات ساعت بوده است.
بررسی هایانجام شده نشان داده براساس برنامه مبتنیبر انرژی در بین تمام منابع برق سبز، انرژیباد بیشترین سهم را به خود اختصاص دادهزیرا از یك طرف اجرای این برنامه و توسعهبرق بادی برای شركتها، مقرون به صرفهتربوده و از طرف دیگر برق بادی در نظرسنجی انجام شده از مشتركان از محبوبیتبالاتری (شاید به لحاظ جذابیتهایگردشگری آن) برخوردار بوده است.برنامههای فوق معمولا شركتها را بهسمت عرضه یك نوع انرژی تجدیدپذیر سوق داده است در حالی كه برخی شركتهابرنامهای برای اریه تركیبی از انرژیهای نو(مثلا انرژی بادی و آبی كوچك) اجراكردهاند.
●●نتیجهگیری
این نوشتار مقدمهای برای بحثقیمتگذاری سبز محسوب میشود و بااجرای این برنامه ومتناسب با استقبالمشتركان میتوان چالش كمبود منابع مالیبرای توسعه برق سبز (انرژیهای تجدیدپذیر)را تا حدی كمتر كرد.
در این حالت از آنجاكه تعرفههای ارایه شده برای برق سبز اختیاری خواهد بود میتوان نظر نهادقانونگذار (مجلس) را نیز برای درج اینتعرفه در تعرفههای سال ۱۳۸۲ جلب كرد. ازآنجا كه این تعرفه اختیاری است نه تنها برمشتركان آسیبپذیر فشاری وارد نمیآورد،بلكه آنانی كه تمایل به پرداخت بالاتری(برای اجرای برنامههای كاهش آلایندههایزیست محیطی یا جلوگیری از افزایش آن)دارند، میتوانند با انتخاب تعرفه سبز بهتامین مالی مورد نیاز برای این برنامهها كمككنند.
البته برای آغاز راه میتوان این برنامه رابا همكاری شركتهای برق منطقهای در كلانشهرها و با اعلام آمادگی مشتركان علاقهمندآغاز كرد. این امر هیچ مشكلی در تعرفههایمعمول ایجاد نكرده و در صورتی كه هیچمشتركی هم استقبال نكند، تعرفههایمعمول به روال خود اجرا خواهند شد.همچنین از آنجایی كه هر مشترك میتواندعلاوه بر هزینههای فعلی خود مبلغی درقالب تعرفه سبز پرداخت كند، نظام یارانهمتقاطع فعلی مشكلی در این امر ایجادنخواهد كرد.
مهندس كیومرث حیدری
منابع: ۱) David Moskovitz,"Green pricing:customer choice moves beyond IRP",theelectricity journal , october ۱۹۹۳.
۲) Noncy Rader and Richard Norgaard,"Efficiency and Sustainability inRestructured Electricity Markets: TheRenewables Portfolio standard", TheElectricity Journal, Volume ۹,Number ۶,July ۱۹۹۶.
۳) Barbara Farhar, "Willingness to payfor electricity from renewable resources:a reviwe of utility market research", Nat-ional Renewable Energy Laboratory,NREL/TP.۵۵۰.۲۶۱۴۸, July ۱۹۹۹.
۴) Edvard A.Holt, Ryan H.Wiser,Meredith Fowile, Rudd Mayer and Su-san Innis, "Understanding Non-Coord-inating Committee", January ۲۰۰۱.
۵) Rudd Mayer , Eric Blank and BlairSwezey, "The Grassroots are Greener: ACommunity-Based Approach to Market-ing Green Power", Renewable EnergyPolicy Project , Research Report No.۸,July ۱۹۹۹.
۶) Blari Swezey and Lori Bird, "UtilityGreen Programs: What Defines Succe-ss?", National Renewable Energy Labo-ratory, U.S.Department of Energy, Off-ice of Power Technologies, September۲۰۰۱.
* تذكر: از آنجا كه ایالات متحده ازپیشگامان توسعه برق سبز و قیمتگذاری آناست، مثالهای این نوشتار نیز از این كشورانتخاب شدهاند. ۲) Noncy Rader and Richard Norgaard,"Efficiency and Sustainability inRestructured Electricity Markets: TheRenewables Portfolio standard", TheElectricity Journal, Volume ۹,Number ۶,July ۱۹۹۶.
۳) Barbara Farhar, "Willingness to payfor electricity from renewable resources:a reviwe of utility market research", Nat-ional Renewable Energy Laboratory,NREL/TP.۵۵۰.۲۶۱۴۸, July ۱۹۹۹.
۴) Edvard A.Holt, Ryan H.Wiser,Meredith Fowile, Rudd Mayer and Su-san Innis, "Understanding Non-Coord-inating Committee", January ۲۰۰۱.
۵) Rudd Mayer , Eric Blank and BlairSwezey, "The Grassroots are Greener: ACommunity-Based Approach to Market-ing Green Power", Renewable EnergyPolicy Project , Research Report No.۸,July ۱۹۹۹.
۶) Blari Swezey and Lori Bird, "UtilityGreen Programs: What Defines Succe-ss?", National Renewable Energy Labo-ratory, U.S.Department of Energy, Off-ice of Power Technologies, September۲۰۰۱.
هٔ نشانی مؤلف نوشتار: تهران، خ فلسطینشمالی، وزارت نیرو، معاونت برنامهریزی ونظارت، دفتر بررسیهای اقتصادی
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «برق نیوز» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.