بی توجهی به مزایای فنی-اقتصادی مقیاس کوچک‌ها در بن بست وزارت نیرو

سرویس صنعت برق نیوز: در سه دهه گذشته تغییراتی ساختاری در شبکه برق به ویژه در کشور‌های توسعه یافته اتفاق افتاد و در دهه هشتاد ضرورت این تغییر در وزارت نیروی ایران نیز به درستی درک شد که منجر به ابلاغ ضوابط و دستورالعمل احداث نیروگاه‌های مقیاس کوچک در سال ۱۳۸۷ شد.

در حال حاضر ظرفیت این نیروگاه‌ها در کشور به ۱۷۰۰ مگاوات رسیده و حدود دویست تیم سرمایه گذار نیروگاهی در طول این ده سال تربیت شده اند که هم اکنون از سرمایه‌های کشور به شمار می‌آیند.

 

توانیر ادعا می کند که نیروگاههای مقیاس کوچک سهم عمده ای از تولید برق کشور ندارند و بر همین اساس از اهمیت بالایی برخوردار نیستند. این در حالی است که سیاست های سالهای گذشته باعث شده تا کشور از برنامه توسعه این نیروگاهها عقب بماند و با اینکه راندمان بالاتری نسبت به نیروگاههای حرارتی بزرگ داشته و آلایندگی کمتری دارند اما توجه جدی به این مهم نمی شود.

 

مقیاس کوچکها، افزایش تابآوری و ارتقای استاندارد‌های پدافند غیرعامل در صنعت برق را در پی دارند و به خاطر همین مزایا ضریب نفوذ تولید پراکنده برق در برخی کشور‌های پیشرفته به ۶۰ درصد ظرفیت تولید برق آن‌ها نیز می‌رسد.

 

کمبود سرمایه گذاری در صنعت برق و بحران اشتغال دو مقوله مهمی است که نیروگاههای تولیدپراکنده می تواند در رفع آنها تاثیر بسزایی داشته باشد. اشتغالزایی نیروگاههای مقیاس کوچک حدود ۸-۱۰ برابر بیشتر از نیروگاه‌های بزرگ است. تامین برق از طریق این نیروگاه‌ها سرمایه بسیار کمتری می‌خواهد، علاوه بر اینکه همان میزان سرمایه را هم در قالب وام از منابع محدود صندوق توسعه ملی مطالبه نمی‌کنند و تامین مالی این نیروگاه‌ها عمدتا از محل سرمایه‌های خرد شخصی، سرمایه گذاری خارجی و منابع بانک‌های تجاری صورت می‌پذیرد.

اگر از روش متمرکز یا نیروگاه‌های بزرگ، تامین برق صورت گیرد، حدود ۶۰۰ هزار یورو در هر مگاوات باید بابت هزینه نیروگاه سرمایه گذاری شود که البته این پایان داستان نیست، زیرا باید ۴۰۰ هزار یورو دیگر هم برای توسعه شبکه انتقال و فوق توزیع هزینه شود تا برق به دست مصرف کننده برسد؛ به عبارت دیگر یعنی حدود یک میلیون یورو به ازای هر مگاوات برق. این در حالی است که در تولید پراکنده با نصف این عدد یعنی به ازای هر مگاوات برق، ۴۰۰ هزار یورو سرمایه گذاری می‌توان برق مورد نظر را تامین نمود. عمده‌ترین علت کاهش نیاز به سرمایه گذاری در این مدل، جانمایی بهینه آن‌ها در محل مصرف برق است که نیاز آن‌ها را به توسعه شبکه محدود می کند.

ایران به دلیل تحریم‌ها امکان اتصال به سیستم بانکی دنیا را ندارد و این موضوع استفاده از منابع سرمایه‌ای با نرخ پایین را ناممکن کرده است. استفاده از الگوی تولید پراکنده یا تولید برق در محل مصرف راه حل قطعی عبور از این چالش بزرگ به حساب می‌آید. این همان اقتصاد مقاومتی است که مورد تاکید مسوولین نظام نیز هست.

ویژگی بارز و مطلوب نیروگاه‌های مقیاس کوچک، قابلیت آن‌ها در بازیافت حرارت است، یعنی می‌توان حرارت تلف شده آن‌ها را به حرارت و برودت قابل استفاده تبدیل کرد و از آن در سرمایش و گرمایش موردنیاز بهره برد.

حدود ۳۰ درصد از مصرف برق کشور در اوج بار تابستان مربوط به سیستم‌های سرمایشی است. راه حل فعلی وزارت نیرو در برخورد با این افزایش تقاضای فصلی برق، تشویق صنایع به خاموشی در ساعات اوج بار است. این راه حل، منطقی و پایدار نیست. راه حل پیش بینانه و پایدار، تشویق و توسعه سیستم‌های CCHP است. یعنی نیروگاه‌های کوچکی که در ساختمان مسکونی، اداری و تجاری و نیز در شهرک‌های صنعتی احداث می‌شوند و از طریق بازیافت انرژی تلف شده، سرمایش تولید می‌کنند. سیستم تولید سرمایش آن‌ها مثل نیروگاه‌های مجازی عمل می‌کند که شبکه برق را از تامین بار سرمایشی در تابستان معاف می‌کند.

در زمستان میزان گازی که در فرایند تبدیل انرژی در نیروگاه‌های کشور تلف می‌شود حدود دو برابر مصرف گاز خانگی است. به راحتی می‌توان حدس زد توسعه نیروگاه‌های تولید همزمان برق و حرارت چقدر می‌تواند در پایداری تامین گاز در زمستان موثر باشد.

متاسفانه وزارت نیرو نگاه راهبردی به این صنعت ندارد. چرا حدود ۲۰۰ تیم سرمایه گذاری که بدون دریافت هیچ گونه آموزشی با سعی و خطا و بدون بهره گیری از پشتیبانی شرکت‌های بین المللی، به این حوزه ورود کرده و دانش و know-how آن را در کشور توسعه داده اند، هم اکنون در بلاتکلیفی هستند؟

چه شد که سرمایه گذاران این حوزه با وجود نیاز شبکه به برق در زمستان و تابستان، ترجیح می‌دهند نیروگاه خود را خاموش و سرمایه خود را بلا استفاده بگذارند؟چگونه است که سرمایه گذاران این حوزه، ناامید از اصلاح امور، به فکر تعطیلی نیروگاه و فروش تجهیزات و ماشین آلات تولیدی خود افتاده اند؟

 چرا نیروگاه‌ها ساعات زیادی را در راهرو‌های وزارت نیرو صرف توجیه مدل مالی خود و درخواست تعدیل نرخ‌های تضمینی خرید برق می‌کنند؟ نرخ‌هایی که در هیچ نقطه‌ای از دنیا تجربه نمی‌شوند و نادرست بودن آن‌ها بدیهی است. چرا وزارت نیرو به جای تحویل گیری صرف برق از نیروگاهها، تا این حد وارد مدیریت مالی نیروگاه‌ها شده و اجازه هرگونه خلاقیت را در مدل‌های سرمایه گذاری از آن‌ها سلب می‌کند؟

به نظر بنده روح خصوصی سازی تولید برق در وزارت نیرو فراموش شده است. محدودیت‌های وزارت نیرو برای نیروگاهها، فضایی برای مدیریت سرمایه گذار خصوصی باقی نگذاشته است.

انرژی و تمرکزی که وزارت نیرو لازم است در جهت بسترسازی برای رقابتی کردن این صنعت و ایجاد ظرفیت مازاد تولید صرف کند، صرف دخالت در مدیریت نیروگاه‌ها و سرکوب خواسته‌های اقتصادی آن‌ها می‌شود و در این راه از همه ابزار‌های قدرت خود استفاده می‌کند.

متاسفانه تاخیر در پرداخت مطالبات نیروگاهها، نفس‌های این صنعت را به شماره انداخته است. شرایط به گونه‌ای شده که انگار وزارت نیرو به زور از نیروگاه‌ها وام می‌گیرد. متاسفانه نیروگاه‌ها بعد از گذشت ۵ سال اول بهره برداری بلاتکلیف هستند. ۴ ماه از سال با نرخ‌هایی که به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارند برای عرضه برق به شبکه، فرا خوانده می‌شوند و ۸ ماه دیگر سال مجبور به تعطیلی و خاموشی هستند. جالب است که برای برق آن‌ها مشتری هم وجود دارد، ولی اجازه فروش برق ندارند.

این در امر سرمایه گذاری، یک فاجعه است. سرمایه گذار معمولا حدود ۵ سال را صرف گرفتن مجوزات، تامین مالی و احداث نیروگاه می‌کند، ۵ سال اول بهره برداری نیز معمولا صرف بازپرداخت اقساط می‌شود. یعنی بعد از ده سال صرف انرژی و سرمایه، درست در زمانی که سرمایه گذار باید حلاوت زحماتش را بچشد، ناگهان مجبور به تعطیلی و توقف تولید می‌شود.
جالب‌تر آنکه اخیرا سرمایه گذار‌هایی که با دل شکستگی و با هدف کاستن از زیان به فکر تعطیلی می‌افتند از طرف وزارت نیرو تهدید به جریمه و تنبیه می‌شوند. به علاوه متاسفانه نرخ خرید برق از نیروگاه‌ها کفاف هزینه‌های تولیدشان را نمی‌دهد. تورم و نوسانات نرخ ارز در سال‌های اخیر باعث افزایش شدید هزینه‌های تولید شده و ادامه حیات نیروگاه‌ها با نرخ‌های فعلی امکان پذیر نیست.

نیروگاهی که به نرخ روز ۱۴ میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی وام گرفته، بعد از ۵ سال تولید مداوم و بدون وقفه، توانسته نصف اقساط را بدون تاخیر بازپرداخت کند، با این حال به نرخ امروز ۲۲۰ میلیارد تومان دیگر هنوز بدهی دارد و با ضوابط و نرخ‌های فعلی باید ۳۰۰ سال دیگر کار کند که بتواند از بار بدهی بانکی رها شود.

نرخ‌های فعلی برق به گونه ایست که به هیچ وجه امکان نوسازی تجهیرات و ماشین آلات را به سرمایه گذار نمی‌دهد و وضعیت به گونه ایست که نیروگاه باید آنقدر کار کند تا تجهیزات و همچنین سرمایه گذار از پای در بیایند و نیروگاه بدون جایگزین تعطیل شود.

شرایط به گونه ایست که وزارت نیرو به جای حمایت و دفاع از بخش خصوصی زیر چترش، عملا آن‌ها را وادار به پرداخت یارانه به صنعت برق می‌کند. مشکلات فعلی بالاخره می‌گذرد و کشور ان شاا... به زودی وارد چرخه رونق اقتصادی می‌شود، ولی اگر روند فعلی ادامه پیدا کند شوربختانه در آن زمان، سرمایه گذاران اعتمادی برای سرمایه گذاری در تولید برق نخواهند داشت و این بار نه به خاطر تحریم بلکه به خاطر عقب افتادن صنعت برق، سرعت توسعه کشور، کند خواهد شد.

بن بستی که امروزه این نیروگاه‌ها را به سمت ورشکستگی سوق داده نیازمند اقدام فوری در حوزه‌های زیر است:
۱- تدوین مقررات و ضوابط فروش مستقیم برق توسط این نیروگاه‌ها به کلیه مصرف کنندگان مشروع و قانونی کشور (اعم از صنعتی، تجاری، مسکونی و ...)
۲- اصلاح ضوابط ترانزیت برق. (مصرف کنندگانی که برق خود را از نیروگاه‌های مقیاس کوچک خریداری می‌کنند به این علت که در بلندمدت باعث کاهش هزینه‌های توسعه شبکه می‌شوند لازم است در هزینه‌های ترانزیت، تخفیف‌های قابل توجهی دریافت کنند).
۳- انجام سیاست گذاری برای این حوزه در نهادی بالاتر از شرکت توانیر (بخش‌هایی از شرکت توانیر با نیروگاه‌های مقیاس کوچک، تضاد منافع ذاتی دارند)
۴- منظم کردن پرداخت مطالبات نیروگاه‌ها (از طریق گشایش اعتبار اسنادی، بیمه پرداخت و ...)
۵- اعطای پروانه خرده فروشی و توزیع به نیروگاه‌های مقیاس کوچک بر اساس ضوابط موجود