جزئیات طرح تعویض کولر‌های پرمصرف/ پیشنهاد افزایش بهای برق در ساعات پیک

به گزارش برق نیوز، راه طول و درازی که صنعت برق کشور از شهریورماه سال ۱۳۱۶ شروع کرد اکنون به به جایی رسیده است که کشور ما به یکی از قطب‌های تولید برق منطقه بدل شده و نزدیک به ۱۰۰ درصد از مردم کشور به این نعمت دسترسی دارند.

صنعت برق ۸۳ ساله ایران هم اکنون با چالش‌های بسیار زیادی دست و پمجه نرم می‌کند که در مواردی مسئله تامین برق پایدار برای مردم در سال‌های آینده با تهدید جدی مواجه می‌شود. یکی از اصلی‌ترین این چالش‌ها بی توجهی به رعایت الگوی مصرف در کشور تلقی می‌شود که باید در قالب فعالیت‌های متعددی اصلاح گردد.

در همین راستا به منظور بازخوانی مشکلات فعلی صنعت برق کشور و اشاره به تجربیات سال‌های گذشته به سراغ محمد حسن متولی زاده، مدیر عامل شرکت مادر تخصصی توانیر رفتیم تا پیرامون بازخوانی تجربیات ذکر شده به گفتگو بنشینیم.

مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:

*صنعت برق به خودکفایی ۱۰۰ درصدی رسیده است

 صنعت برق یکی از موفق‌ترین صنایع پس از انقلاب به حساب می‌آید، ممکن است پیرامون این عملکرد پس از سال ۵۷ توضیح بدهید؟

متولی زاده: بعد از پیروزی انقلاب حجم تأسیسات و کاری که در صنعت برق شده است، کار بسیار بزرگی است. در همین ارتباط خوب است بدانید که جمعیت ما پس از انقلاب ۲.۳ برابر شده، ولی حجم تأسیسات برقی ما ۱۷ تا ۲۰ برابر بسته به بخش‌های مختلف صنعت برق رشد کرده است. این نشان می‌دهد کاری که بعد از انقلاب در صنعت برق اتفاق افتاده به برکت انقلاب بسیار رونق داشته و توسعه پیدا کرده است. مسئلۀ دیگری که حائز اهمیت است در حال حاضر بیش از ۱ میلیارد نفر از ساکنان کرۀ زمین بدون برق هستند و یک هدف‌گذاری برای رساندن برق به ۱۰۰ درصد جمعیت برای ۳۰ سال آینده انجام شده است. خوش‌بختانه ما به برکت انقلاب پوشش برق کشورمان نزدیک به ۱۰۰ درصد است.

به عبارت دیگر هم در توسعۀ کمی و هم در توسعۀ کیفی کار کردیم. نکته قابل توجه و قابل تامل در این حوزه آن است که قبل از انقلاب تمام این کار‌ها را تشکیلاتی از خارج در ایران انجام می‌دادند، ولی الان تقریباً چیزی نیست که نتوانیم در داخل بسازیم و اگر قطعه‌ای هم ساخته نمی‌شود بیشتر به دلیل اقتصادی است وگرنه از لحاظ فنی مشکلی نداریم، از پیچیده‌ترین موارد ساخت نیروگاه گرفته تا سایر تجهیزات همه در کشور ساخته می‌شود. پس این توان‌مندی هم هست.

آیا شاخصی در صنعت برق وجود دارد که پس از انقلاب شاهد ارتقاء آن نبوده باشیم؟

متولی زاده: فقط یک شاخص وجود دارد که مناسب نیست و آن مسئله اقتصاد انرژی برق است. همان‌طور که شما هم در گزارشی که اخیر منتشر شد، اشاره کردید، واقعاً ارزان‌ترین برق دنیا را ما تأمین می‌کنیم، بعد از ما نیز ارزان‌ترین برق متعلق به کشور نیکاراگوئه است. البته قیمت برق آن‌ها هم ۲ برابر کشور ما است و مشکلاتی نظیر خاموشی‌های دو هفته‌ای برایشان به وجود آمده است. این یعنی ساختار ارائه یارانه انرژی آن هم با این وسعت در کشور‌های مختلف تجربه موفقی را پشت سر نگذاشته است.

اوایل انقلاب به ازای هر کیلووات ساعت برقی که در بخش خانگی می‌فروختیم، قیمت آن معادل یک تخم‌مرغ یا یک نان تافتون که ۳.۷ ریال بود، محاسبه می‌شد. امروزه قیمت هرکیلووات ساعت برق ۸۰ تومان است درحالی‌که هر عد تخم‌مرغ حدود ۲۰۰۰ تومان است. این فاصله را اگر مقایسه کنید نشان می‌دهد که قیمت دریافتی برق از مردم بسیار پایین‌تر از نرخ تورم کشور برآورد می‌شود و چند نتیجه می‌توان از این موضوع گرفت: یکی یارانۀ زیادی که دولت برای انرژی می‌دهد و نتیجۀ دوم ایجاد بدهی‌های انباشته برای تولیدکنندگان و پیمان‌کاران است و در آخر نگرانی از پایداری برق که با ادامه شیوه کنونی با چالش جدی مواجه خواهد شد.

* به کمک سه ابزار با چالش‌های آینده مواجه می‌شویم

 مسئله پایداری برق در شرایط کنونی بسیار اهمیت دارد، زیرا زندگی مردم به شدت به این انرژی وابسته است.

متولی زاده: بله همینطور است. برق در زندگی امروزۀ مردم به‌شدت نقش دارد و فقط کافی است چند ساعت برق نباشد تا زندگی مختل شود. ما در برخی از موارد مشاهده کرده‌ایم که خانمی با بچۀ کوچکش درحال واردشدن به مغازه‌ای برای خرید بودند، مادر وارد مغازه شده و بچه بیرون بوده و در همین حین برق رفته و درب مغازه باز نشده است. شما فکر کنید کسی عجله دارد و اگر برق نباشد حتی خرید هم نمی‌توان کرد و کارت کشید. حتی الان مسئلۀ آموزش هم در قضیۀ کرونا درگیر شده است. این‌ها نکاتی است که اهمیت موضوع برق را در زندگی مشخص می‌کند.

 بله همانطور که می‌فرمایید تامین برق پایدار بسیار اهمیت دارد، حال چگونه می‌توان از توقف تامین پایدار این انرژی حیاتی جلوگیری کرد؟

متولی‌زاده: ما اعتقاد داریم، تنها راه جلوگیری از توقف تامین برق راهکار تعرفه‌ای نیست. ما باید بهره‌وری را افزایش دهیم و تا جای ممکن هزینۀ تمام‌شده را پایین بیاوریم و این کاری است که ما به عنوان دولت باید انجام دهیم. ابزار‌های مختلفی هم است و هنوز جای کار زیاد دارد. ما الان در نقطۀ اوج صنعت برق هستیم، ولی به این معنی نیست که به هدف رسیدیم. دومین بحثی که به نظر من مهم است، اینکه با یک ابزار غیرقیمتی به این مسئله کمک کنیم و از کار‌های لازم است. پس ما با سه عامل بهره‌وری، ابزار قیمتی و ابزار غیرقیمتی را باید دنبال کنیم تا تامین انرژی برق پایدار کشور بیمه شود.

*کاهش ۲ هزار مگاواتی پیک شب با کم مصرف کردن لامپ‌های خانگی

 مسئله ارتقاء بهروری را بیشتر باز کنید. این بهره‌وری در چه بخشی مورد توجه است؟

متولی زاده: ما باید راندمان نیروگاه‌ها را بالا ببریم و سیکل ترکیبی‌ها باید اضافه شود. یعنی سوخت کمتری برای تولید برق مصرف کنیم. بحث بعدی مدیریت بار است که بهینه‌سازی مصرف به آن مربوط است. در کشور ما به دلیل ارزان بودن انرژی و اهمیت ندادن به آن، تجهیزات برقی مصرفی مردم کم‌بازده بودند و خود مردم هم به همان دلایل از وسایل برقی کم‌بازده به دلیل ارزان‌تر بودن استقبال کردند. برای مثال ما فقط ۴ میلیون کولر پنجره‌ای قدیمی بیشتر در نواحی جنوبی کشور داریم. این کولر‌ها مصرف انرژی بیش از ۲ برابر کولر‌های استاندارد دارند و بسیار پرصدا هستند. اگر همین ۴ میلیون کولر با یک کولر استاندارد تعویض شود، ۶ هزار مگاوات کاهش مصرف برق در پیک برق را دارد و هر کدام از این کولر‌ها معادل ۲ ماشین اسقاطی است که صرفه‌جویی سوخت دارد.

همین موضوع را به کولر‌های آبی می‌توان تعمیم داد. ۱۷ میلیون کولر آبی وجود دارد که اگر اصلاح شوند چند هزار مگاوات در برق و عدد قابل توجهی هم در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود. در بحث عایق‌بندی ساختمان‌ها اگر در و پنجره‌ها و پشت‌بام عایق شوند، ۱۵ درصد از مصرف ساختمان کم می‌شود. بحث بعد هم سیستم گرمایشی است، نزدیک ۱۵ تا ۱۶ میلیون بخاری گازسوز در کشور داریم که اگر این تعداد با بخاری گازسوز استاندارد اصلاح شود، روزانه حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب سوخت صرفه‌جویی می‌شود که ۲۰۰ میلیون متر مکعب کل نیاز نیروگاه‌های کشور است و دیگر نیازی به مصرف گازوئیل نیست.

پس می‌توان هر کدام از این مباحث را به یک موضوع تبدیل و روی آن کار کرد که در آن صورت بسیاری کارخانه‌های داخلی رونق می‌گیرد و اشتغال افزایش پیدا می‌کند و این مسائل واقعاً قابل‌توجه است. این موارد بحث غیرقیمتی و کمک به مردم است.

* جزئیات پیشنهاد تعویض کولر‌های پرمصرف

 یکی از تجربیات موفق صنعت برق در حوزه مدیریت مصرف، بحث جمع آوری لامپ‌های پرمصرف و جایگزینی تجهیزات روشنایی کم مصرف بود. ممکن است پیرامون این تجربه توضیح دهید؟

متولی زاده: در یک مقطع برای لامپ‌ها این فعالیت مورد توجه قرار گرفت و مقرر شد که لامپ‌های رشته‌ای جمع شده و کم‌مصرف‌ها بین مردم توزیع شود. ابتدا همه می‌گفتند چرا؟ ولی اتفاقی که افتاد ۲۰۰ میلیون لامپ رشته‌ای جمع شد و کم‌کم به یک فرهنگ تبدیل شد و مردم به خرید لامپ کم‌مصرف گرایش پیدا کردند و پیک برق ما ۲ هزار مگاوات در شب کاهش پیدا کرد. در آن سال‌ها همیشه پیک شب داشتیم و از پیک روز بیشتر بود و از آن سال به بعد پیک شب برطرف شد.

همۀ این کار‌ها ثمرات خیلی زیادی از دیدگاه اقتصاد ملی دارد. پس ما اگر بتوانیم دسته‌بندی کنیم: یک طرح‌های غیرقیمتی یعنی طرح‌های بهینه‌سازی مصرف چه در گاز و چه برق و خیلی مهم است و آینده به این موضوع مربوط است و نیاز است که دستگاه‌ها و مردم همکاری کنند و مردم از این طرح‌ها استقبال کنند. حتی ممکن است با صرفه‌جویی که انجام می‌شود بار تغییرات روی دوش مردم نیافتد. مثلا پیشنهادی که برای کولر دادیم و در شورای اقتصاد تصویب شده است و همین اتفاق می‌تواند برای بقیۀ چیز‌ها هم باشد، به این صورت است که یک‌سوم پول کولر را از مردم بگیریم، یک‌سوم را از سوخت صرفه‌جویی‌شده بپردازیم و یک‌سوم را هم صنعت برق بپردازد.

همین کار را برای بخاری و در و پنجره هم می‌توان کرد که عملاً مردم هزینۀ کمتری پرداخت کنند، ولی جنس باکیفیت داشته باشند. حالا اگر کسی از این طرح استقبال نکرد یعنی خودش قبول کرده که پول برق بیشتری بپردازد. تعرفه را هم در دو محور می‌توان دنبال کرد. تعرفۀ برق یا گاز می‌تواند در بازه‌های زمانی افزایش پیدا کند یعنی اگر مشترک در بازه‌های زمانی اگر به مصرف خود توجه نکند منجر به محدودیت برای بقیۀ مردم می‌شود یا باعث می‌شود ما سرمایه‌گذاری زیادی کنیم.

*پیشنهاد افزایش قیمت قابل توجه برق در ساعاتی از سال را ارائه کردیم

 آیا پیشنهادی برای تغییر تعرفه دارید که به کمک آن بتوانیم تامین پایدار انرژی برق را بیمه کنیم؟

متولی زاده: ما پیشنهاد CPP یا ارائۀ تعریف پیک بحرانی را به دولت دادیم که بستر مناسبی ایجاد می‌کند که چند صد ساعت در سال قیمت برق را به قدری گران کنیم که مردم مصرف خود را کاهش دهند و باقی سال را خیلی دست نزنیم. این از کار‌هایی است که می‌تواند موثر باشد. در نهایت هم استفاده از همین ذخیره‌کردن انرژی برای سرمایه‌گذاری است. الان، چون بحث رمزارز بحث مهمی است و جوانان بیشتر به آن علاقه‌مند هستند، می‌توان از بهینه‌سازی انرژی در این بخش استفاده‌های بهتری کرد. یک بحث دیگر به نظر من لازم است روی آن کار شود، مصوبه‌ای است که برای صنایع پرمصرف آورده شده است. صنایع پرمصرف انرژی بسیار زیادی مصرف می‌کنند و بالطبع یارانۀ بیشتری هم دریافت می‌کنند و ضرورت ندارد این حجم از یارانه را به تعداد محدودی سهامدار این صنایع بدهیم.

طبق مطالعه‌ای که انجام دادیم، قیمت برق در هزینۀ تمام‌شدۀ محصول در صنای فلزی مانند مس و آلومینیوم حدود ۱ درصد است در صورتی که در دنیا سهم بسیار بیشتری از قیمت تمام شده مرتبط با هزینه تامین برق است فلذا لازم است روی این موضوعات بیشتر کار شود.

 اخیراً مدیرعامل ذوب آهن گفته است که ما در تولید برق خودمان خودکفا هستیم. آیا این مسئله مورد توجه صنعت برق است؟

متولی زاده: ما به همۀ صنایع گفتیم که از این مدل استقبال می‌کنیم. بعضی صنایع مانند فولاد هم بخشی از نیاز خودشان را تأمین می‌کنند، ولی باز هم ۷۰۰ تا ۸۰۰ مگاوات از ما می‌گیرند. اما وقتی می‌گویند خودشان خودکفا شدند، یک گام روبه‌جلو است که ما هم استقبال می‌کنیم و حتی به آن‌ها گفتیم شما نیروگاه بسازید، برق مازادتان هم ما می‌خریم. اگر نیروگاه بسازند و نیاز خودشان را تأمین کنند بسیار عالی است، ولی از نگاه ملی، در اصل یارانه برق که به این بخش تعلق می‌گیرد را حذف می‌کنند، ولی سوخت سرجای خودش است چراکه سوخت را با قیمت نیروگاهی دریافت می‌کنند.

*مصرف هر پایه روشنایی شهری معادل مصرف یک خانه است

 پیرامون پیشنهاد اصلاح روشنایی معابر شهری و بین شهری توضیح دهید. این تجربه چقدر در صنعت برق و مدیریت پیک زمستان موثر واقع شد؟

متولی زاده: هیچ‌جای دنیا در بحث روشنایی، جاده‌های بین‌شهری روشن نیست، ولی در ایران این‌طور نیست و هرکدام از این پایه‌ها معادل مصرف یک خانه است یا انگار یک تانکر ایستاده و ۱۵۰۰ لیتر گازوئیل می‌سوزاند. کار‌هایی که به نفع خود مردم است و لازم است که انجام شود واقعاً باید توجه کرد. در همین راستا با اجرای این طرح موفق شدیم صرفه‌جویی خوبی در دروان پیک داشته باشیم.

البته در این طرح ابتدا اعلام شد، خاموشی به صورت یک در میان زیگزاگ است، اما بعدا با خاموشی عمده در یک منطقه مواجه شدیم.

متولی زاده: در آن مقطع زمانی به علت اجبار به مدیریت مصرف و محدودیت فنی موفق به اعمال خاموشی یک در میان زیگزاگ در برخی از مناطق شهری نشدیم، اما در حال حاضر این امکان برای ما مهیا شده است.