کد خبر: ۴۸۳۰۸
تاریخ انتشار : ۱۳:۰۵ - ۲۵ آبان ۱۴۰۰
ارزیابی‌‌ها حکایت از آن دارد که از سال ۲۰۱۰ تا سال ۲۰۲۰ نسبت یارانه پرداختی سوخت‌‌های فسیلی برای حامل‌‌های انرژی نفت و برق به تولید ناخالص داخلی همواره از سایر انواع سوخت بیشتر بوده است. طبق بررسی‌‌های صورت گرفته طی سه سال منتهی به ۲۰۲۰ این نسبت حتی برای برق بیشتر از نفت بوده است. اما ایران در این بخش چه کارنامه‌‌ای از خود به جا گذاشته است؟ براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، سرانه یارانه مصرف برق در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۷ درصد از کل یارانه پرداختی ایران در حوزه مصرف سوخت‌‌های فسیلی در این سال را تشکیل می‌دهد؛ اگرچه به‌طور کلی از سال ۲۰۱۴ با افت قابل ملاحظه‌‌ای همراه بوده است.

محک یارانه برق در جهان

به گزارش برق نیوز، گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی تاکید می‌کند که تا سال ۲۰۵۰، جهان برای جلوگیری از تاثیرات شدید تغییرات آب و هوایی به «جهش تاریخی سرمایه گذاری در انرژی پاک» نیاز دارد. با این حال سرمایه گذاری انرژی پایدار گاهی با چالشی سخت مواجه می‌شود، زیرا قیمت‌ها با مالیات‌های تنظیم شده به نفع سوخت‌های فسیلی است. این انحرافات بازار، مانعی برای آینده انرژی پاک‌تر است و آژانس بین‌المللی انرژی مدت‌هاست از تلاش‌های بین‌المللی برای حذف تدریجی آن‌ها حمایت می‌کند. رهبران گروه ۷ در اجلاس اخیر خود مجددا بر تعهد خود برای حذف یارانه‌های سوخت فسیلی ناکارآمد تا سال ۲۰۲۵ تاکید کردند و از همه کشور‌ها خواستند به تعهد مزبور بپیوندند، زیرا با شناسایی منابع مالی قابل توجه، می‌توان در سطح جهانی از گذار انرژی حمایت کرد. سهم کلیدی آژانس بین‌المللی انرژی در این فرآیند، نظارت بر قیمت‌های انرژی است که مصرف کنندگان در سراسر جهان می‌پردازند، که آن را با قیمت‌های مرجع- که ارزش واقعی در بازار است- مقایسه می‌کند (به اصطلاح از طریق روش «شکاف قیمت» برای تخمین یارانه‌های مصرف). به این ترتیب می‌توان اندازه یارانه‌های جهانی مصرف سوخت‌های فسیلی را در طول زمان تخمین زد.

ارزش اقتصادی یارانه‌های سوخت فسیلی

به‌گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، در سال ۲۰۲۰، کاهش تقاضا همراه با افت قیمت سوخت‌های فسیلی، ارزش واقعی یارانه‌های مصرف سوخت‌های فسیلی را به پایین‌ترین حد خود (۱۸۰ میلیارد دلار)، یعنی حدود ۴۰ درصد کمتر از سطح سال ۲۰۱۹ رساند. با این حال، با افزایش مجدد قیمت سوخت و رشد مصرف انرژی، همراه با پیشرفت در اصلاحات قیمت گذاری، احتمالا ارزش یارانه‌های مصرف سوخت فسیلی دوباره در سال ۲۰۲۱ افزایش می‌یابد که روندی نگران کننده در برهه‌ای از زمان که کشور‌ها به تلاش برای تسریع در گذار انرژی نیاز دارند، خواهد بود.

کل یارانه انرژی سوخت‌های فسیلی در جهان به قیمت اسمی در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۷۵ میلیارد دلار بود که در مقایسه با رقم مشابه در سال ۲۰۱۰ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۰ سهم انواع حامل‌های انرژی از کل یارانه سوخت فسیلی به ترتیب برای نفت ۵۴ درصد، برای برق ۷/ ۲۳ درصد، گاز طبیعی ۸/ ۱۶ درصد و زغال سنگ ۳/ ۵ درصد بوده است.

با وجود اینکه یارانه پرداختی به سوخت نفت برای دومین سال پیاپی در سال ۲۰۲۰ کاهش یافته، اما طی ۱۰ سال گذشته همواره یارانه اختصاصی به نفت از سایر سوخت‌ها بیشتر بوده است. میزان یارانه پرداختی به مصرف نفت در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۳ میلیارد دلار بوده که نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵ درصد کاهش یافته است. پس از نفت یارانه تخصیصی به مصرف نهایی برق از سایر انواع سوخت طی ۱۰ سال منتهی به ۲۰۲۰ بیشتر بوده و در سال ۲۰۲۰ با کاهش ۳/ ۴۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ به ۸۹ میلیارد دلار رسیده است. کمترین یارانه انرژی نیز به سوخت زغال سنگ تخصیص داده شده با این تفاوت که در سال ۲۰۲۰ با افزایش حدود ۱۷ درصدی همراه بوده است.

نسبت یارانه اختصاصی به تولید ناخالص داخلی

طی بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ نسبت کل یارانه انرژی سوخت‌های فسیلی به کل تولید ناخالص داخلی جهان کاهش یافته و از ۱۷۹ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۹۰ درصد در سال ۲۰۲۰ رسیده که عامل کاهش مزبور، افت کل یارانه انرژی همراه با افزایش تولید ناخالص داخلی جهان بوده است. این در حالی است که در برخی از سال‌های مورد بررسی مانند سال ۲۰۱۲ کل یارانه‌های اختصاصی برای مصرف سوخت‌های فسیلی حتی بیش از دو برابر کل تولید ناخالص داخلی جهان بوده است.

از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ نسبت یارانه پرداختی سوخت‌های فسیلی برای حامل‌های انرژی نفت و برق به تولید ناخالص داخلی همواره از سایر انواع سوخت بیشتر بوده است. طی سه سال منتهی به سال ۲۰۲۰ این نسبت حتی برای برق بیشتر از نفت بوده است. در سال ۲۰۲۰ نسبت یارانه پرداختی برای دو حامل انرژی برق و نفت به تولید ناخالص داخلی به ترتیب ۴۶ درصد و ۳۳ درصد بوده که ارقام مزبور نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۲۴ واحد درصد و ۱۸ واحد درصد کاهش یافته است.

یارانه‌های مصرف به تفکیک انواع سوخت در ایران

سرانه کل یارانه‌های مربوط به مصرف سوخت فسیلی در ایران در سال ۲۰۲۰ پس از افت حدود ۶۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ به حدود ۳۵۳ دلار رسیده که از این میزان، یارانه پرداختی به مصرف فرآورده‌های نفتی (با سهم حدود ۴۲ درصدی) بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. پس از فرآورده‌های نفتی، سرانه یارانه مصرف گاز طبیعی با سهم ۴۱ درصدی قرار دارد.

سرانه یارانه مصرف برق نیز در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۷ درصد از کل یارانه پرداختی ایران در حوزه مصرف سوخت‌های فسیلی در این سال را تشکیل می‌دهد؛ اگرچه به‌طور کلی از سال ۲۰۱۴ با افت قابل ملاحظه‌ای همراه بوده است.

این نکته قابل توجه است که سرانه یارانه مصرف فرآورده‌های نفتی در سال ۲۰۱۹ در ایران بالاترین میزان سرانه یارانه طی ۱۰ سال گذشته بوده (۶۲۸ دلار) که در سال ۲۰۲۰ با افت ۷۶ درصدی مواجه شده و به ۱۴۹ دلار رسیده که عامل اصلی آن افزایش قیمت برخی حامل‌های انرژی از جمله بنزین (آبان ۱۳۹۸) است. در سال ۲۰۲۰، نسبت یارانه پرداختی برای سوخت‌های فسیلی به تولید ناخالص داخلی برای ایران حدود ۸/ ۳ درصد بوده که در کلیه سوخت‌های مذکور در مقایسه با کشور‌های قطر، امارات متحده عربی و کویت بیشتر است. بالاترین نسبت یارانه پرداختی برق مصرفی و فرآورده‌های نفتی به تولید ناخالص داخلی بعد از ایران (۶/ ۱ درصد و ۶/ ۰ درصد)، در کویت به ترتیب حدود ۴/ ۱ درصد و ۱/ ۰ درصد بوده است. نسبت یارانه گاز طبیعی به تولید ناخالص داخلی در امارات متحده عربی طی سال ۲۰۲۰ حدود ۳/ ۱ درصد بوده است. اگرچه این رقم در مقایسه با سایر کشور‌های عربی منطقه، نسبتا بالاست، اما همچنان از رقم مشابه برای ایران (۵/ ۱ درصد) پایین‌تر است.


۲۵ کشور با بالاترین ارقام یارانه

در میان ۲۵ کشور با بالاترین میزان کل یارانه پرداختی برای مصرف سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۰، ایران با رقم ۷/ ۲۹ میلیارد دلار، در رتبه نخست قرار دارد. پس از ایران کشور‌های چین و هند در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته اند. نسبت کل یارانه پرداختی برای مصرف سوخت‌های فسیلی به تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۰ برای ایران حدود ۷/ ۴ درصد بوده در حالی که این رقم برای چین و هند به ترتیب برابر با ۲/ ۰ درصد و ۹/ ۰ درصد است.

بالاترین یارانه پرداختی برای مصرف گاز طبیعی در میان کشور‌های جهان متعلق به ایران و بالاترین یارانه پرداختی برای مصرف فرآورده‌های نفتی متعلق به چین است. یارانه پرداختی به مصرف برق نیز با اختلاف زیاد از سایر کشور‌های مزبور قرار دارد.

مانع توسعه انرژی‌های پاک

کاهش یارانه مصرف سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۰ با ابتکارات برخی دولت‌ها برای همسوسازی قیمت‌های داخلی با قیمت‌های بین‌المللی حمایت شد. سهم بسیار بیشتری از این افت، ناشی از کاهش قیمت‌ها و افت مصرف جهانی بوده که شکاف بین قیمت‌های تنظیم شده و قیمت‌های مبتنی بر بازار را کاهش داد.

رویکرد‌های گوناگون قیمت گذاری در ردیابی قیمت انرژی توسط آژانس بین‌المللی انرژی به وضوح قابل مشاهده است. با این حال، سطوح قیمت واقعی یکنواخت نیست، زیرا مالیات‌ها و هزینه‌های مربوط به گازوئیل، بنزین و سایر سوخت‌ها از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. فروش نفت خام، اغلب از منابع مهم درآمدی برخی اقتصاد‌ها هستند به نحوی که حتی تا حدود ۱۰ درصد از درآمد‌های بخش عمومی را در برخی کشور‌ها تشکیل می‌دهند و از این منظر کاهش مصرف سوخت فسیلی در طول دوره گذار معضل جدی در حوزه سیاست عمومی برخی اقتصاد‌ها محسوب می‌شود.

با این حال، کشور‌هایی نیز هستند که واکنش به سطح قیمت‌های بین‌المللی در آن‌ها یا وجود ندارد یا به نوعی محدود شده است. طبق ارزیابی‌ها قیمت بنزین مصرف کننده نهایی در «نیجریه» و «ازبکستان» به دنبال کاهش شدید قیمت نفت خام در سال ۲۰۲۰ تغییر چندانی نکرده است. داده‌های قیمتی آژانس بین‌المللی انرژی برای برخی کشور‌ها به وضوح وجود طیف گسترده‌ای از قیمت‌های مصرف کننده نهایی را در سراسر جهان نشان می‌دهد. کشور‌هایی که کمترین قیمت را دارا هستند، آن‌هایی هستند که یارانه مصرفی بیشتری را پرداخت می‌کنند.

پیچیدگی اصلاح قیمت سوخت مجددا در طول تحولات اجتماعی و اقتصادی ناشی از همه گیری کووید-۱۹ نشان داده شد.

کاهش قیمت‌های جهانی نفت فرصتی را برای اصلاحات فراهم کرد، زیرا شکاف کمتر با قیمت‌های مبتنی بر بازار، خطر واکنش‌های سیاسی یا اجتماعی یا تغییرات تورمی را کاهش داد. در کشور‌های عمده تولیدکننده نفت و گاز، کسب درآمد‌های کمتر از فروش هیدروکربن ها، فشار‌های مالی شدیدی را ایجاد کرد و فشار برای حذف یارانه‌های ضمنی سوخت را افزایش داد.

با این حال، در حالی که اصلاحات قیمت گذاری در برخی کشور‌ها پیشرفت کرده است، بحران شدید اقتصادی و بحران سلامت عمومی ناشی از کووید-۱۹ باعث شد برخی از دولت‌ها یارانه‌های مصرف کننده را به عنوان سیاستی برای حمایت از وضعیت مالی خانوار و مشاغل، حفظ یا حتی تقویت کنند که چنین ابتکاراتی بیشتر در بخش برق متمرکز بود. در ادامه به برخی از این اقدامات اشاره می‌شود.

ارمنستان: در نتیجه کووید-۱۹، مصرف کنندگان واجد شرایط، کمک‌های مازاد دولتی در زمینه پرداخت قبوض گاز و برق دریافت کردند.

مصر: در آوریل ۲۰۲۰، مقامات اعلام کردند که قصد دارند هزینه‌های یارانه سوخت را در بودجه سال مالی ۲۱-۲۰۲۰ به نصف کاهش دهند. در ماه ژوئیه، دولت تعرفه‌های برق را بسته به نوع مصرف ۱۷ و ۲۷ درصد افزایش داد، همچنین برنامه لغو یارانه‌ها به جای سال ۲۲-۲۰۲۱ به سال مالی ۲۵-۲۰۲۴ به تعویق افتاد.

هند: در ماه مه ۲۰۲۰، دولت در واکنش به کاهش قیمت‌های بین‌المللی، مالیات بر مصرف بنزین و گازوئیل را افزایش داد.

اندونزی: در مارس ۲۰۲۰، دولت از طریق شرکت برق دولتی PLN برنامه‌ای برای اختصاص یارانه برق به ۳۱ میلیون خانوار به مدت سه ماه در پاسخ به کووید-۱۹ تصویب کرد و در بودجه سال ۲۰۲۱ یارانه گازوئیل را نیز ۵۰ درصد کاهش داد.

قزاقستان: در مارس ۲۰۲۰، دولت در واکنش به موج اول کووید-۱۹ تعرفه‌های بهای برق را کاهش داد و پس از آن در ماه جولای قیمت برق به‌طور متوسط ۱۶ درصد افزایش یافت.

مالزی: از ژانویه ۲۰۲۰، قیمت بنزین به صورت هفتگی برای نزدیک شدن به سطح قیمت‌های بین‌المللی تعدیل شد. حداکثر سقف قیمت برای سوخت نیز حذف شد. در ماه ژوئیه، دولت تصمیم گرفت تا یک برنامه جدید هدفمند کردن یارانه‌ها را به دلیل شرایط اقتصادی در طول همه گیری لغو کند. در فوریه ۲۰۲۱ نیز دولت در واکنش به افزایش قیمت خام، سقف قیمتی برای بنزین و گازوئیل تعیین کرد.

عربستان سعودی: در ماه مه ۲۰۲۰، دولت افزایش نرخ مالیات ارزش افزوده را از ۵ درصد به ۱۵ درصد برای مصرف انواع سوخت از جمله بنزین اعلام کرد. بر اساس مکانیزم قیمتی مرتبط با قیمت نفت صادراتی، قیمت بنزین در ماه می‌تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافت، در حالی که در ماه جولای بیش از ۳۰ درصد افزایش یافت. در ماه مه ۲۰۲۱ نیز، قیمت‌ها به سطح قبل از بحران بازگشت.

سودان: بر اساس اعلام افزایش تدریجی قیمت سوخت در سال ۲۰۱۹، دولت با موفقیت یارانه‌ها را طی سال ۲۰۲۰ حذف کرد.

تایلند: در آوریل ۲۰۲۰، به دلیل کووید-۱۹، دولت به‌طور موقت قبوض برق بیش از ۲۰ میلیون خانوار را بسته به مصرف، بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد کاهش داد. همچنین در ژانویه ۲۰۲۱، در واکنش به موج دوم همه گیری، دولت تخفیف دیگری در تعرفه برق اعلام کرد.

تونس: دولت با هدف حذف یارانه سوخت، مکانیزم تعدیل خودکار قیمت ماهانه برای فروش داخلی بنزین و گازوئیل را معرفی کرد. در ماه مه ۲۰۲۱، وزیر دارایی بخشی از برنامه اصلاحات اقتصادی خود را فاش کرد که شامل لغو کامل یارانه LPG در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ و حذف تدریجی یارانه برق و گاز طبیعی تا سال ۲۰۲۴ است.

امارات متحده عربی: شرکت دولتی دبی برای نخستین بار در ۲۲ سال گذشته مجوز افزایش تعرفه برق را درخواست کرد.

چرا باید یارانه سوخت‌های فسیلی اصلاح شود؟

احتراق سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها، وسایل نقلیه، ماشین آلات و خانه‌ها همچنان یکی از عوامل اصلی انتشار جهانی گاز‌های گلخانه‌ای است. اگرچه بسیاری از دولت‌ها اقداماتی را برای کاهش شدت تولید کربن در اقتصاد خود انجام داده اند، برخی از سیاست‌ها همچنان در حال اجرا هستند که تولید و استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی را تشویق می‌کنند و اختصاص یارانه سوخت‌های فسیلی یکی از همین سیاست‌هاست.

یارانه‌های سوخت‌های فسیلی نه تنها تلاش‌های جهانی برای کاهش تغییرات آب و هوایی را تضعیف می‌کند، بلکه مشکلات آلودگی محلی را نیز تشدید می‌کند و باعث آسیب بیشتر به سلامت انسان و محیط زیست می‌شود.

این یارانه‌ها همچنین فشار قابل توجهی بر بودجه عمومی نیز وارد می‌کنند و منابع مالی کمیاب را که می‌توان از آن‌ها استفاده بهتری در حوزه‌هایی مانند سرمایه گذاری استراتژیک در آموزش، مهارت‌ها و زیرساخت‌های فیزیکی کرد، در بخش یارانه مصرف سوخت تخلیه می‌کنند. در نهایت، یارانه‌های سوخت‌های فسیلی، هزینه‌ها و قیمت‌ها را مخدوش و به علت تاثیر بر تصمیمات بسیاری از تولیدکنندگان، سرمایه گذاران و مصرف کنندگان شیوه‌های مصرف تا تولید ناکارآمد از جمله استفاده از فناوری‌های قدیمی‌تر و شیوه‌های تولید انرژی بر را تداوم می‌بخشند. دولت‌ها متعهد شده اند که یارانه‌های ناکارآمد سوخت‌های فسیلی را در چارچوب نشست‌های G۲۰، G۷ و APEC حذف کنند. این موضوع، هدف شماره ۱۲ از اهداف توسعه پایدار (منطقی سازی یارانه‌های سوخت فسیلی ناکارآمد با حذف نقش بازار، مصرف بیهوده را تشویق می‌کند) را در بر می‌گیرد.

چرا پیگیری شفاف یارانه‌های سوخت‌های فسیلی مهم است؟

بدون درک درستی از میزان یارانه‌های سوخت‌های فسیلی، تاثیر کامل آنها، میزان فشار بر بودجه دولت، انحراف در بازار‌های انرژی و آسیب‌های زیست محیطی، تلاش برای مهار تغییرات آب و هوایی، دشوار است. اهمیت اندازه گیری یارانه سوخت‌های فسیلی در فرآیند اهداف توسعه پایدار با شاخص اختصاصی «میزان یارانه سوخت‌های فسیلی به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی (تولید و مصرف)» شناخته شده است. گزارش درباره شاخص جهانی یارانه سوخت‌های فسیلی، برای نخستین بار، تصویر جهانی جامع‌تر و تحت رهبری دولت‌ها را ارائه می‌دهد که یارانه‌های مصرف کننده و تولیدکننده را در بر می‌گیرد تا از این طریق تلاش‌های سازمان‌های بین‌المللی را تکمیل کرده و به محققان و دولت‌ها اجازه می‌دهد تا پیشرفت ملی و جهانی را دنبال کنند و به عنوان ابزار مهمی برای سیاست‌گذاری عمل کنند.

با این حال، فعال سازی بخش گزارش دهی کشوری احتمالا مدتی طول می‌کشد تا راه اندازی و اجرا شود و داده‌های بین‌المللی نقش مستمری برای افزایش قابلیت مقایسه خواهند داشت.

ردیاب یارانه سوخت‌های فسیلی، برآورد‌های بین‌المللی موجود درباره حمایت از سوخت‌های فسیلی را گرد هم می‌آورد تا به پر کردن شکاف گزارش دهی موجود کمک کند. اطلاعات جامع درباره حمایت از تولید و مصرف سوخت فسیلی نیز برای پیگیری پیشرفت در برابر تعهدات دولت برای حذف تدریجی «یارانه‌های ناکارآمد سوخت فسیلی» در چارچوب انجمن‌های G۲۰، G۷ و APEC مورد نیاز است.

منبع: دنیای اقتصاد

انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
یک مهندس توانیری
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۵:۰۴ - ۱۴۰۰/۰۸/۲۵
0
1
سلام..گزارش جالبی بود..
ولی فراموش نشود در ایران یکعدد کبریت 1500تومنه ولی یک کیلووات ساعت انرژی برق فقط متوسط زیر 100 تومن...! واین ظلم به صنعت برقه..!
ارسال نظر قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «برق نیوز» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.
نتیجه عبارت زیر را وارد کنید
captcha =
وضعیت انتشار و پاسخ به ایمیل شما اطلاع رسانی میشود.
پربازدیدها
برق در شبکه های اجتماعی
اخبار عمومی برق نیوز
عکس و فیلم
پربحث ترین ها
آخرین اخبار