انرژی هسته‌ای، حق ما یا عقل ما؟!

به گزارش برق نیوز، هاشم اورعی- استاد دانشگاه صنعتی شریف- اخیراَ بحث توسعه انرژی هسته‌ای در کشور بالا گرفته و برخی مقامات اعلام کرده‌اند که باید سهم انرژی هسته‌ای در سبد انرژی الکتریکی کشور به میزان قابل توجهی افزایش یابد. اظهارنظر‌هایی که مطابق معمول فاقد هرگونه پشتوانه کارشناسی بوده و به دلیل فقدان شفافیت شائبه سیاسی کاری را در جامعه تقویت می‌کند. انرژی هسته‌ای یکی از راهکار‌های تولید برق بوده و کشور‌ها به میزان متفاوت از آن استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۲۰ میلادی، حدود ۴ درصد از انرژی الکتریکی مصرفی جهان از منابع هسته‌ای تامین شد و فرانسه با تامین ۷۰ درصد برق مورد نیاز خود از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای بیشترین سهم را در جهان داراست.

اما حادثه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ و انفجار سه راکتور هسته‌ای به دلیل انباشته شدن گاز هیدروژن در نیروگاه فوکوشیمای ژاپن در پی وقوع سونامی و زلزله در سال ۲۰۱۱، نظر بسیاری از مردم جهان را نسبت به انرژی هسته‌ای برای همیشه تغییر داد به‌طوری‌که آلمان در آخرین روز سال گذشته از ۶ نیروگاه هسته‌ای خود ۳ نیروگاه را پس از ۳۵ سال کار برای همیشه از مدار خارج کرد و قرار است در پایان سال جاری میلادی نیز ۳ نیروگاه هسته‌ای باقیمانده تعطیل شوند که پایان عمر انرژی هسته‌ای در این کشور خواهد بود. سیاست انرژی آلمان آن است که تا پایان دهه جاری میلادی ۸۰ درصد از انرژی الکتریکی مورد نیاز این کشور از مزارع بادی و خورشیدی تامین شود.

در راستای رسیدن به هدف کربن خنثی تا نیمه قرن میلادی جاری و حذف کامل زغال سنگ در فرآیند گذار انرژی اخیراً کمیسیون اروپا پیشنهاد داده است که چنانچه میزان آلایندگی نیروگاه‌های هسته‌ای و گازی از ۱۰۰ گرم به ازای تولید یک کیلووات ساعت برق تجاوز نکند، سرمایه‌گذاری در این بخش پایدار و سبز در نظر گرفته می‌شود. در واقع کمیسیون اروپا به دنبال آن است که موانع موجود در مسیر گذار انرژی را برطرف کرده و پلی بین دوران انرژی فسیلی فعلی و انرژی تجدیدپذیر در سال ۲۰۵۰ ایجاد کند.

از نظر اقتصادی به جز موارد خاص به هیچ وجه نمی‌توان ادعا کرد که تولید برق هسته‌ای مقرون به صرفه است بلکه طبق آمار بین‌المللی هزینه تولید هر مگاوات ساعت برق هسته‌ای سه تا چهار برابر انرژی بادی و خورشیدی است.

اخیراَ رئیس سازمان انرژی اتمی اعلام کرده است که مزیت نیروگاه‌های اتمی به ارزش افزوده آن است و تاکنون صرفه جویی ۶ میلیارد دلاری به همراه داشته است. مبنای نظر اعلام شده سوخت فسیلی صرفه جویی شده است. اما وی این واقعیت را نادیده می‌گیرد که سرمایه‌گذاری انجام شده برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر چندین برابر سایر روش‌های تولید برق از جمله استفاده از منابع تجدیدپذیر بوده و نکته مهم‌تر اینکه این سرمایه‌گذاری هیچ نقشی در اقتصاد ملی در راستای توسعه فناوری، تولید داخل و ایجاد اشتغال نداشته و تنها محصول برق است. چنانچه جناب رئیس افق دید خود را فراتر از پیش پای خود تنظیم کرده بودند به این واقعیت پی می‌بردند که عقد قرارداد با روس‌ها برای خرید نیروگاه هسته‌ای آن هم با فناوری چند دهه قبل هنری نیست که بتوان به آن بالید. رئیس سازمان با شور و شعف فراوان نوید می‌دهد که در قانون سال ۱۴۰۱، سرمایه‌گذاری خارجی به صراحت پیش بینی شده است. گویی تاکنون دلیل عدم موفقیت کشور در جذب سرمایه‌گذاری خارجی پیش بینی نشدن آن در بودجه بوده است! بد نیست به جناب رئیس یادآوری شود که فضای اقتصادی کشور به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که هر سال ده‌ها میلیارد سرمایه از کشور خارج شده و کار به جایی رسیده که در سه سال اخیر نرخ سرمایه‌گذاری صنعتی حتی از استهلاک سرمایه کمتر شده است؛ لذا مطالب اعلام شده اخیر مبنی بر مزایای اقتصادی نیروگاه اتمی بوشهر دور از واقعیت بوده و در راستای ایجاد فضای لازم برای توسعه این بخش است.‌ای کاش مسئولین اطلاعات مربوط به هزینه و درآمد این پروژه را در اختیار کارشناسان قرار دهند تا امکان ارائه نتایج تحلیل کارشناسی به مردم فراهم گردد.

قطعاَ نمی‌توان نسخه واحدی برای انرژی هسته‌ای در همه کشور‌ها پیچید، چون ضرورت تمرکز بر انرژی هسته‌ای تابعی از عوامل متعددی است و هر کشور شرایط خاص خود را دارد. اما در ایران علیرغم چند دهه تلاش، سهم انرژی هسته‌ای از سبد انرژی الکتریکی کشور کمتر از ۵/۱درصد است و با توجه به اینکه بررسی جامع و بی‌طرفانه‌ای در ارتباط با سهم بهینه انرژی هسته‌ای در کشور انجام نشده، اعلام برنامه‌هایی از جمله لزوم توسعه ۱۰ هزار مگاواتی آن و یا سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری تا سال ۱۴۲۰ قطعاَ فاقد پشتوانه کارشناسی است و بیشتر به شعار می‌ماند. اگر قرار بود کشور به طرف انرژی هسته‌ای حرکت کند‌ای کاش طی برنامه‌ای مشخص به‌جای پافشاری بر صنعت هسته‌ای از علم هسته‌ای شروع می‌کردیم تا به اینجا نرسیم که پروفسور رضا منصوری استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف اعلام کند از علم هسته‌ای بی‌بهره‌ایم و فناوری هسته‌ای‌مان هم مربوط به ۸۰ سال پیش است. در صورت قبول این نظر باید بر خود ببالیم که پرایدی دیگر البته این بار هسته‌ای ساخته‌ایم!

آنچه با اطمینان می‌توان ادعا کرد این است که کشوری که نه تنها از منابع عظیم سوخت‌های فسیلی بلکه از ظرفیت فوق‌العاده در بخش انرژی بادی و خورشیدی برخوردار است نیازی به حرکت به سوی انرژی هسته‌ای ندارد مگر اینکه نتایج بررسی کارشناسی جامع خلاف آن را ثابت کند. عقل و منطق حکم می‌کند که به‎جای کوبیدن بر طبل توخالی انرژی هسته‌ای که ما هیچ جایگاهی در آن نداشته و نداریم به داشته‌های خودمان بپردازیم. به‌جای کاشت برنج در خوزستان و تولید فولاد در اصفهان و یزد اقتصاد اقلیمی را در دستور کار خود قرار دهیم. حداقل دین ما به نسل‌های آینده این مرز و بوم آن است که این ذره باقیمانده از ظرفیت‌های کشور را قدر دانسته و بر بازنگری اساسی در مدل توسعه اقتصادی کشور با مدنظر قرار دادن اقتصاد اقلیمی همت گماریم. در این صورت با استفاده از ظرفیت‌های فوق‌العاده باد و خورشید می‌توان شرق کشور را به مهد انرژی تجدیدپذیر تبدیل کرد که حاصل آن نه تنها تولید برق بلکه مهمتر از آن ایجاد توازن اقتصادی منطقه‌ای، جلوگیری از مهاجرت منفی و در نهایت افزایش ضریب امنیتی منطقه خواهد بود. ایجاد رشد اقتصادی و توسعه همه جانبه کشور در گرو چنین اقدامات خردمندانه است و این فراتر از آن است که یک باره خواب نما شده و دم از مزایای عدیده انرژی هسته‌ای، آن هم در ایران بزنیم؛ و کلام آخر اینکه در فضای غبارآلود، خواه ناخواه در جامعه شایعه شکل می‌گیرد. به‌یاد داریم در آخرین گام‌های توافق برجام در تیر ۱۳۹۴ به یک باره خبر مخالفت فرانسه مطرح شد و در پی آن این شایعه قوت گرفت که ایران با دادن سهم این کشور در صنعت خودرو موافقت فرانسه را جلب کرده است. این بار نیز ممکن است ایجاد فضا برای لزوم توسعه انرژی هسته‌ای برای جلب رضایت روسیه و دادن سهم این کشور در قبال عدم سنگ‌اندازی در مسیر پرسنگلاخ مذاکرات وین باشد.

منبع: روزنامه جهان اقتصاد