سند انرژی شانگهای موفقیت استراتژیک ایران

به گزارش برق نیوز، "عبدالصاحب ارجمند" در یادداشتی درباره نقش محوری ایران در تدوین سند همکاری انرژی کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای و مزایای آن در ابعاد مختلف نوشت: سازمان همکاری شانگهای در ابتدا با اهداف امنیتی شکل گرفت، اما با توجه به ظرفیت‌های عظیم کشور‌هایی که در ادامه به عضویت آن درآمدند، در سایر حوزه‌ها به‌خصوص اقتصادی و انرژی نیز فعال شد. شرایط منحصر به‌فرد کشور‌های عضو این سازمان شامل ایران، چین، هند، روسیه، پاکستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان که در پایان سال ۲۰۲۳ در مجموع ۴۲درصد جمعیت، ۲۴‌درصد مساحت و ۲۵‌درصد تولید ناخالص ملی (GDP) جهان را به خود اختصاص داده اند، در صورت برنامه ریزی صحیح و تدوین اسناد راهبردی توسعه همکاری‌های اقتصادی و فنی، می‌تواند افق درخشانی را در سایه همکاری‌های فی مابین برای آنها رقم بزند.
یکی از حوزه‌هایی که در این سازمان برای کشور‌های عضو و به‌خصوص جمهوری اسلامی ایران مهم است، توسعه همکاری‌ها در بخش انرژی است. در حال حاضر بزرگ‌ترین کشور‌های دارای ذخایر نفت و گاز یعنی روسیه و ایران با دارا بودن ۴۸‌درصد ذخایر گازی و ۲۴‌درصد ذخایر نفت جهان و همچنین بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی جهان یعنی چین و هند عضو این سازمان بوده و در مجموع ۴۳‌درصد انرژی دنیا را مصرف می‌کنند. این اعداد نشانگر ظرفیت عظیم بازار انرژی در بین ۹ کشور عضو است که در صورت برنامه ریزی و همکاری کشور‌های تولید کننده و مصرف‌کننده انرژی در بخش‌های استحصال، تولید، انتقال، ذخیره سازی، تبدیل و مصرف انرژی می‌توانند از آن بهره ببرند.
در این راستا با پیگیری جمهوری اسلامی ایران و همکاری کشور‌های عضو به‌خصوص چین و روسیه، سند استراتژی توسعه همکاری انرژی بین کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای تا افق سال۲۰۳۰ در چهار بخش تدوین شد و در تیرماه سال‌جاری در قزاقستان به امضای وزیران انرژی و سپس به تایید سران کشور‌های عضو رسید که از طرف ایران وزیر نیرو در این اجلاس حضور داشت. امضای این سند یک موفقیت استراتژیک برای کلیه کشور‌های عضو و به‌خصوص ایران تلقی می‌شود. در این سند که تمامی نظرات اصلاحی ایران در آن لحاظ شد، علاوه بر غیر‌قابل قبول دانستن اقدامات محدود کننده یکجانبه (تحریم ها) اعمال‌شده در بخش سوخت و انرژی کشور‌های تولیدکننده، ترانزیت کننده و مصرف‌کننده برای فشار بر دولت‌های مستقل، بر استقلال آزادی انتخاب مسیر‌های انرژی، تشکیل موازنه انرژی و توسعه انرژی مطابق با منافع ملی کشور‌های عضو و امنیت و دسترسی به انرژی قابل اعتماد برای کلیه کشور‌های جهان تاکید شده است. اجرای این سند مهم فرصت‌های جدیدی برای کشور‌های عضو و به‌خصوص ایران فراهم می‌کند که در ادامه بر اساس مفاد سند به برخی از آنها می‌پردازیم.

صنعت نفت و گاز
کشور‌های عضو درصد بالایی از تولید و مصرف نفت و گاز و محصولات پتروشیمی در جهان را به خود اختصاص داده اند و زمینه‌های فراوانی برای همکاری در این حوزه به شرح زیر بین آنها وجود دارد. توسعه موثر صنعت نفت و گاز، پتروشیمی و ایجاد پروژه‌های مشترک با هدف تولید محصولات با ارزش افزده بالا، توسعه ظرفیت‌های تجاری و ترانزیتی بین کشور‌های عضو اعم از دریایی و زمینی، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز، اکتشاف و توسعه میادین، گسترش و نوسازی پالایش نفت، سرمایه‌گذاری در نوسازی، گسترش و توسعه زیرساخت‌های جدید حمل‌ونقل نفت و گاز از جمله گاز طبیعی و گاز مایع و تاکید بر تامین نیاز‌های داخلی نفت و گاز اعضا از طریق استفاده اولویت دار از منابع نفت و گاز تولید شده در قلمرو سایر اعضا و ایجاد هاب انرژی و در نهایت برون‌رفت از فشار تحریم‌های یکجانبه و جذب سرمایه و فناوری برای توسعه صنایع بالادستی و پایین‌دستی نفت و گاز و همچنین توسعه و تثبیت بازار‌ها از جمله فرصت‌هایی است که این سند برای ایران فراهم می‌کند.

صنعت برق
در حال حاضر حدود ۴۵‌درصد تولید برق و ۴۱‌درصد ظرفیت نیروگاهی جهان متعلق به کشور‌های عضو این سازمان است که در زمینه تولید، تبادل انرژی الکتریکی و توسعه نیروگاه‌ها و شبکه‌های برق به‌خصوص نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر و خطوط انتقال توان بالای UHVAC و HVDC بازار بزرگی را پیش روی اعضا قرار داده است. از جمله زمینه‌های همکاری در حوزه صنعت برق میان کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای می‌توان به امکان ایجاد تنوع و توسعه منابع پاک و کارآمد و افزایش کیفیت توان برق و ذخیره ساز‌های انرژی و برق، اتصال زیرساخت‌ها و ادغام منابع مختلف تولید برق، توسعه پلتفرم‌های تجارت و ایجاد بازار منطقه‌ای برق بین کشور‌های عضو، مشارکت و سرمایه‌گذاری در نوسازی، بازسازی و تعمیرات تاسیسات برق، توسعه همکاری در تبادل دانش و تولید و صادرات تجهیزات نیروگاهی، انتقال برق و کمک به پیاده‌سازی تحول دیجیتال در صنعت برق و ایجاد یک سیستم انرژی هوشمند برای ایجاد یک سامانه کارآمد، ایمن و قابل اعتماد برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی الکتریکی کشور‌های عضو اشاره کرد.

منابع انرژی تجدید پذیر و کم کربن
در حال حاضر ۳۳درصد انرژی تجدیدپذیر جهان در کشور‌های عضو شانگهای تولید می‌شود و چین با بیش از ۱۰۰۰ گیگاوات نیروگاه خورشیدی و بادی بزرگ‌ترین دارنده و سازنده نیروگاه‌های خورشیدی و بادی عضو این سازمان است. با توجه به برنامه‌های بلندپروازانه توسعه تجدیدپذیر‌های کشور‌های عضو و وسعت سرزمینی و ضریب تولید مناسب نیروگاه‌های خورشیدی و اختلاف افق بین ایران به عنوان غربی‌ترین کشور با چین، براساس مطالعات جهانی با ایجاد بزرگراه‌های الکتریکی که شامل چند خط انتقال توان بسیار بالاست، مزیت اقتصادی و امنیتی زیادی برای کشورمان در تبادل انرژی پاک با چین و سایر کشور‌های عضو ایجاد خواهد کرد.
از جمله زمینه‌های همکاری بین اعضا در این حوزه نیز می‌توان به سرمایه‌گذاری‌های مشترک در تولید انرژی و تجهیزات منابع تجدیدپذیر، توسعه فناوری‌های پیشرفته، صرفه جویی در منابع، انرژی کارآمد و سبز و کم انتشار برای توسعه پایدار کشور‌های عضو، تشکیل پایگاه دانش و فناوری و سازماندهی تعاملات بین موسسات علمی و پژوهشی در این زمینه، توسعه منابع تجدیدپذیر به صورت متمرکز برای شهر‌های بزرگ و در مقیاس متوسط و کوچک برای شهر‌های کوچک و روستا‌ها و توسعه مشاغل کوچک و متوسط تجدیدپذیر و همکار در تولید سوخت‌های جدید اشاره کرد.

صرفه جویی و بهبود بهره وری انرژی
در اقتصاد جهانی مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی گزینه محبوبی به شمار می‌رود که با توجه به مصرف بالای انرژی اعضای این سازمان و تاثیر آن در تغییرات اقلیمی، اقدامات معتنابهی را می‌توان برای آن تعریف کرد. با توجه به شدت مصرف بالای انرژی درایران، تبادل دانش، تجربه و فناوری بهینه سازی در حوزه‌های تولید، تبدیل، انتقال و مصرف انرژی می‌تواند برای کشورمان دستاورد‌های مثبتی به همراه داشته باشد که در مفاد سند به شرح زیر آورده شده است:
جذب سرمایه برای صرفه جویی در انرژی و افزایش بهره وری انرژی بین کشور‌های عضو، تبادل مطالعات و تجربیات و دانش برای رویکرد‌های جدید در صرفه جویی و افزایش بهره وری انرژی در بخش‌های صنعت، حمل‌ونقل، ساخت‌وساز مسکن و خدمات عمومی، ارزیابی سیاست‌ها و عملکرد شرکت‌های کشور‌های عضو در زمینه صرفه جویی و افزایش بهره وری انرژی، سازماندهی بهینه تامین منابع و مصالح و انرژی ساختمان‌ها (تامین برق، حرارت و مصرف انرژی برای تامین آب، فاضلاب و تهویه و...) مبتنی بر فناوری هوش مصنوعی و افزایش آگاهی‌های عمومی در مورد صرفه جویی و بهره وری انرژی و تغییر سبک زندگی منطبق با آن.
زمینه‌های همکاری دیگری که در سند گنجانده شده شامل صنعت زغال سنگ و استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح آمیز است. اگر چه زغال سنگ در سبد انرژی مصرفی ایران نقشی ندارد، اما ۲۷‌درصد انرژی جهان و ۴۷‌درصد انرژی کشور‌های عضو سازمان از آن تامین می‌شود که میزانی تعیین کننده محسوب می‌شود، فرصت‌های این صنعت برای ایران هم استفاده از فناوری‌های جدید و دوستدار محیط‌زیست و در اختیار کشور‌های عضو برای تنوع‌بخشی به سبد منابع انرژی اولیه و هم تامین جایگزین زغال سنگ در‌گذار انرژی برای سایر کشورهاست.
با توجه به اینکه پنج کشور عضو این سازمان، هسته‌ای بوده و سهم ۲۵ درصدی از جهان برای تامین انرژی خود از این منبع را دارند، تبادل تجربه، دانش و فناوری استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح آمیز و ارتقای ایمنی تاسیسات با در نظر گرفتن پیمان‌های بین‌المللی می‌تواند در تامین انرژی و توسعه پایدار این کشور‌ها نقشی تعیین کننده داشته باشد. به رغم تحفظ برخی کشورها، نظرات ایران در این حوزه نیز در سند لحاظ شده است.
استفاده از ظرفیت‌های این سند برای توسعه اقتصاد، امنیت، بازار‌ها و زیرساخت‌های انرژی کشور مستلزم تاثیرگذاری جدی نهاد‌های داخلی ذی‌ربط در تدوین نقشه راه و پیگیری تنظیم و مبادله تفاهم نامه‌ها و قرارداد‌های دو و چند‌جانبه برای اجرای مفاد سند است که فرصت بی نظیری را در اختیار ایران قرار می‌دهد تا علاوه بر جذب و تبادل سرمایه و فناوری، بر مشکلاتی که تاکنون در این زمینه به‌خصوص برای ایجاد هاب و بازار‌های منطقه‌ای انرژی با کشور‌های عضو داشتیم و زیرساخت‌های قانونی حل آن در این سند آورده شده، فائق آید.

منبع: دنیای اقتصاد