داستان جالب هندی‌ها در ساخت بند برق سلما

برای شهروندان هرات همیشه، تکمیل‌شدن بند سلما که در ولسوالی چشت شریف این ولایت موقعیت دارد، یک رؤیای دست نیافتنی به‌نظر می‌رسید.
برای بیشتر از ده سال، اعمار بند برق سلما، ظرفیت دیپلوماسی، اداره و مهندسی هند را به نمایش گذاشت. چنان‌که دهلی جدید، از یک طرف باید چالش‌های امنیتی را به‌خاطر تأمین امنیت کار بند مدیریت می‌کرد و از سوی دیگر با مسایل مالی این پروژه کنار می‌آمد. روز شنبه گذشته، نرندرا مودی نخست‌وزیر هند با رئیس‌جمهور غنی دکمه سرخی را فشار دادند تا با بازشدن دروازه‌های سدشده، آب به توربین‌ها برسد، توربین‌های برقی این سد که برای هزاران تن در ولایت هرات در غرب افغانستان انرژی برق را تأمین می‌کنند. هم‌چنان یکی از دیپلومات‌های هندی که از نزدیک با کار بند برق سلما سروکار داشت به مجله وایر گفته است: «بند برق سلما پروژه‌ای بود که هیچ‌کس فکر نمی‌کرد کارش روزی به پایان برسد، این طرز فکر را نه تنها افغان‌ها، بلکه روس‌ها و حتی ما نیز داشتیم.» برای شهروندان هرات نیز، تکمیل‌شدن کار بند سلما که در ولسوالی چشت شریف این ولایت قرار دارد، به رؤیایی دست‌نیافتنی بدل شده بود. او می‌گوید: «گزارش‌هایی در مورد ساخت بند برق وجود داشت که به سال‌های ۱۹۵۷ برمی‌گردد که در آن زمان کار ساخت بند ممکن به‌نظر می‌رسید، بنابراین برداشت‌های این شهروندان مبنی بر این‌که روزی برق تولیدی از خود داشته باشند، همواره به گذشته برمی‌گشت.»
در گوشه و کنار شهر هرات، بلبوردهای بزرگی از تصاویر رئیس‌جمهور غنی، رئیس اجرایی داکتر عبدالله و وزیر انرژی و آب، علی احمد عثمانی برای گرفتن کریدت بیشتر برای بند سلما نصب شده بود، که به برداشت ناظران، نخستین دست‌آورد مهم حکومت وحدت ملی به حساب می‌رود. در اکثریت پوسترهای نصب شده پرچم هند تصاویر مودی نیز به چشم می‌خورد. این عکس‌ها به پاس خدمات هند و تکمیل‌کردن یکی از مشکل‌ترین پروژه‌های خارجی دهلی جدید نصب شده بود.
۱۴ سال قبل از امروز هند تصمیم گرفت بند برق سلما را اعمار کند، این امر تنها به یک چالش می‌ماند نه یک کار غیرممکن. برای هند که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برق آبی به حساب می‌رود، اعمار بند برق سلما کارکوچکی برای به عهده‌گرفتن محسوب می‌شد. اعمار بند برق با ظرفیت تولید ۴۲ میگاوات برق براساس استندردهای هند، بند برق کوچکی بود، تنها موقعیت دور آن چالش حساب می‌شد.
دیپلومات هندی دلیل این‌که چرا هند پس از سال‌ها تعهد کرد که بند برق سلما را اعمار کند، می‌گوید: «ببینید، نمایندگان وزارت انرژی در ماه دسامبر سال ۲۰۰۲ به آنجا رفتند، در آن وقت صلح و امنیت برقرار بود. طالبان یک سال قبل شکست خورده بودند. هیچ نشانه‌ای به چشم نمی‌خورد که آن‌ها یک بار دیگر برگردند.»
البته این بار اول نبود که کار آغاز می‌شد، در اواخر دهه ۷۰ میلادی نیز یک شرکت افغان مشخص شد تا کار اعمار بند برق را آغاز کند. اما این پروژه آن‌قدر شانس نداشت. رژیم کمونیستی در سال ۱۹۷۸ به قدرت رسید در جریان این سال‌ها، شهر هرات به مرکز جنگ سرد سیاسی بدل گشت. هرات برای مدت کوتاهی آزاد شد، اما به یک انتقام خشونت‌آمیز مقابل شد که در آن ۲۰ هزار تن جان خود را از دست دادند و در سال ۱۹۷۹ به مکان‌های مورد اشغال شوروی بدل شد.
در جریان خروج وسایل زرهی نیروهای شوروی از هرات در آن زمان، دو انجینر وزارت آب و انرژی هند نیز همراه‌شان هرات را ترک کردند. به‌شکل غیرمنتظره‌ای یکی از دو انجینر ظاهراً پس از ۳۰ سال، در قالب یک هیئت رسمی برای بازبینی بند سلما به افغانستان آمد. او تنها هندی‌ای نبود که ظاهراً پس از ۳۰ سال بار دیگر به بند سلما برمی‌گشت. آرسی جها رئیس اسبق کمیسیون مرکزی آب، که در آن زمان همکار رئیس در دهلی بود، نیز بخش‌هایی از بند سلما را تقریباً ۳۵–۳۷ سال پیش دیزاین می‌کرد.
جها، در نیمه دوم سال ۲۰۱۴ برای نخستین بار به‌عنوان رئیس اداره انرژی و آب هند وارد افغانستان شد. برای بعضی از مشورت‌های تخنیکی بند سلما به افغانستان آمده بود. او که حالا بازنشسته شده است می‌گوید: «من بسیار خوشحالم که سر انجام کار بند سلما تکمیل شد. اما من زمانی بسیار خوشحال شدم که بند را از نزدیک دیدم. من دریافتم که یکی از دروازه‌هایی را که برای تغییر تونل دیزاین کرده‌اند از دیزاین‌های من پیروی کرده بودند. یک بخش کوچکی که من ده‌ها سال قبل دیزان کرده بودم هنوز باقی بود.
دانش و طرحی را که وزارت آب و انرژی هند در مورد پروژه بند سلما به کار برده است تعجبی ندارد، زیرا هند پروژه بند سلما را به‌عنوان یک کار نمونه و یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های توسعه‌ای در افغانستان طرح‌ریزی کرده بود.
در جریان سال‌های حکومت حامد کرزی نیز این کشور پروژه‌های انتقال برق پلخمری، ساختمان پارلمان جدید افغانستان و سرک زرنج- دلارام را نیز تمویل کرده است. کابینه هند پروژه بند سلما را در نوامبر سال ۲۰۰۴ مورد تأیید قرار داد با ارزش ۳۵۱٫۸۷ کرور هندی. قرار داد در سال ۲۰۰۵ داده شده و وزارت انرژی و آب هند، به‌عنوان اداره‌کننده این پروژه انتخاب شد. در جنوری سال ۲۰۰۶ کارگران و انجنیران هندی به ساحه آمدند، منطقه بادخیزی که در امتداد هریرود موقعیت دارد، مکانی که در آن وسایلی از ۳۵ سال قبل از قراردادکنندگان قبلی باقی مانده بود.
یکی از انجنیران هندی که در طول ده سال اخیر در بند برق سلما کار کرده است، به مجله وایر گفت: «هنگامی که برای نخستین بار ما به ساحه رفتیم تجهیزات سنگین و موترها را در ساحه دیدیم… همه این وسایل خراب شده و غیرقابل استفاده بود. بسیاری از ساختمان‌ها به‌صورت کامل توسط راکت خراب شده بودند.»
دوری موقعیت بند سلما نیز چالش‌برانگیز بود. جاده‌ای به طول ۱۶۰ کیلومتر ساحه بند را به شهر هرات وصل می‌کند. اما شمار زیادی از کارمندان هندی این بند با موجودیت نیروهای امنیتی به سختی در این مسیر رفت‌وآمد می‌کنند. درسال ۲۰۰۹ یکی از مقام‌های ارشد وزارت انرژی و آب هند از تلاشی که برای اختطاف او صورت گرفت، جان سالم به در برد. پس از این رویداد اکثراً کارمندان هندی بند توسط هلی‌کوپتر که ماه یک بار از سوی ارتش افغانستان تدارک دیده می‌شد، به آن‌جا سفر می‌کردند. تا چشم کار می‌کند در نزدیکی بند کسی زندگی نمی‌کند. نزدیک‌ترین قریه به این بند ۵۰ کیلومتر فاصله دارد.
کارگران هندی، تمام تجهیزات و مواد مورد ضرورت خود را همراه‌شان می‌آوردند که شامل اسکواتور، پمپ کانکریت، ماشین حفاری بود. هفت ماشین تخلیه‌کننده از دبی و از طریق ایران به این بند آورده شد. یکی از انجینران پروژه بند سلما می‌گوید: «در سال‌های اخیر، حتی ما یک آرایشگر، استخدام کرده بودیم.» از سوی دیگر برای هندیانی که در ساحه کار می‌کردند آشپزان هندی ضرورت بود، اما وقتی افغانان محلی آموزش دیدند به آشپزان مجرب بدل شدند که غذاهای هندی می‌پختند. یکی از دیپلومات‌های هندی گفت: «ما غذاهای خوب هندی را در پروژه استفاده می‌کردیم که توسط افغان‌ها درست می‌شد.»
دسترسی به داکتر، علی‌رغم تلاش‌ها از موارد بسیار دشوار بود. او می‌افزاید: «ما اعلامیه پخش کردیم که به داکتر نیاز داریم. اما به‌دلیل موقعیت هیچ‌گاهی کاندیدای مورد نظر را پیدا نکردیم. بنا، اگر کدام مشکلی برای ما رخ می‌داد، رساندن کمک اولی خواست ما بود. اگر کدام ضربه و یا مشکل جدی‌تر مثل شکستگی می‌بود به افغان‌های محلی مراجعه می‌کردیم که به‌طور اساسی درس نخوانده بودند، اما درکل خوب بودند.»