لزوم تحلیل انتقادی انرژی‌های نو

در این چند روز در چند جلسه و نشست علمی حول مباحث محیط‌ زیست و انرژی‌های نو حضور داشتم. برداشت کلی‌ام از صحبت‌های سخن‌رانان دیگر - خصوصا مقامات مسوول- در مورد انرژی‌های نو این بود که برخورد با موضوع در کشور تا حدی آرمانی و دنباله‌روانه و عمدتا هم از زاویه مهندسی است و اقتصاد ماجرا بسیار کم‌رنگ است. 

این‌ها برخی نکات است که در واکنش به نکات مطرح‌شده به ذهن می‌رسد. طبعا ادعای این نوشته این است که صرفا در چند بند کل سیاست انرژی نو در کشور را تحلیل کرده است، بلکه تنها می‌خواهیم با چند مثال بر اهمیت داشتن نگاه انتقادی/اقتصادی در کنار نگاه فنی به ماجرا تاکید کنیم.

۱) حتی اگر به هدف کاهش کربن متعهد باشیم نقطه شروعش برای کشور ما از سمت گسترش انرژی‌های نو نیست. بحث کاهش کربن برای کشور ما باید از استراتژی «مدیریت مصرف انرژی» و «بالا بردن بهره‌وری و کاهش شدت انرژی» شروع شود که اتفاقا در منحنی هزینه کاهش کربن در سمت منفی است، یعنی منافع مستقیم و خصوصی آن (حتی بدون لحاظ اثرات گرمایش زمین) از هزینه‌هایش بیش‌تر است.

۲) استراتژی‌های کشوری مثل آلمان در حوزه انرژی نو نمی‌تواند برای ما الگو باشد. کشورهای اروپایی فاقد منابع فسیلی (از جمله ذخایر گاز فراوان) هستند و در نتیجه گسترش انرژی‌های نو برای آن‌ها یک فایده سیاسی مثبت از حیث امنیت انرژی هم دارد و به این خاطر هم تحمل هزینه‌های بالاتر انرژی نو برای‌شان توجیه دارد. برای کشور ما این موضوع ‌آن‌قدر پررنگ نیست.

۳) این‌که حرکت به سمت انرژی نو باعث ایجاد «اشتغال» می‌شود استدلال بسیار ضعیفی و تقریبا بی‌ربطی است. انرژی‌های نو معمولا سرمایه‌بر هستند و اشتغال ایجاد شده باید به نسبت سرمایه هزینه شده نرمال شود. باید دید که همین سرمایه اگر در بخش دیگری سرمایه‌گذاری شود چه میزان اشتغال ایجاد می‌کند.

۴)  یکی از مسوولان وزارت نیرو در نشستی پیش‌نهاد می‌کرد که اعطای پایان‌کار به ساختمان‌ها به نصب سلول خورشیدی در سقف خانه‌ها منوط شود! نمونه کاملی از بخشی‌نگری و عدم توجه به هزینه سرمایه‌ای نصب پنل‌ها و سهم آن در افزایش هزینه مسکن، ضریب استفاده از پنل در منطقه خاص، تاثیر آلودگی هوای تهران روی بهره‌وری پنل‌ها. حتی اگر بخواهیم ساختمان‌ها را ملزم به تامین انرژی نو کنیم، این کار باید از طریق ایجاد بازار اعتبارات انرژی نو انجام شود تا معیار کارایی تخصیص رعایت شود.

۵) بحث مفصلی در اقتصاد انرژی نو هست که آیا از منظر کارایی اقتصادی نصب سلول‌های کوچک خورشیدی روی سقف هر خانه (آن‌هم در شهری مثل تهران که برج‌های بلند فراوان دارد) بهینه هست یا نه؟ ساختار جای‌گزین، استفاده از نیروگاه‌های بزرگ‌مقیاس خارج از شهر و استفاده از مزایای مقیاس در تولید انرژی نو است که حتی با احتساب تلفات انتقال ممکن است از این‌که هر خانه‌ای انرژی خود را تولید کند کاراتر باشد.

۶) سوخت‌های زیستی نسل دو (تولید سوخت مایع از جلبک و ضایعات) هنوز در هیچ جای دنیا اقتصادی نشده است٬ خصوصا با افق میان‌مدت نفت ۵۰ دلاری. البته بر طبق اصل رایج در اقتصاد دانش‌بنیان باید تا اندازه‌ای روی سبدی از فناوری‌های نو در این زمینه سرمایه‌گذاری کرد. ولی از آن طرف نباید یک‌باره مدعی جای‌گزینی بنزین مصرفی کشور با سوخت‌های زیستی شد که هزینه تولیدش بین ۲ تا ۳ برابر سوخت فسیلی است.

۷) بحث آب‌شیرین‌کن‌ها (خصوصا در جنوب کشور) در حال اضافه‌شدن به استراتژی تامین آب کشور است. انرژی نو می‌تواند در مناطق پرآفتاب جنوب کشور بیش‌تر جذاب باشد، خصوصا در ترکیب با آب‌شیرین کن‌ها.