منابع نامتعارف انرژی چه تأثیری بر آینده جهان دارند؟

به گزارش "برق نيوز" توسعه تولید نفت و گاز از منابع نامتعارف، بخش انرژی را تا حد چشمگیری تحت تأثیر قرار داده است. در ابتدا، تأثیر این امر بیش از همه در بازارهای نفت و گاز ایالات متحده مشهود بود. با این وجود، اکنون اثرگذاری این پیشرفت‌ها بر بازارهای نفت و گاز و نیز بازارهای ذغال‌سنگ و انرژی‌های تجدیدپذیر، هرچه‌ بیشتر در حال آشکارشدن است. اما می‌توان ادعا کرد که بنیادی‌ترین حوزه‌ای که به این ترتیب تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد، حوزه ژئوپولتیک است.

شکاف هیدرولیکی، فرایندی است که از سال 1940، در ایالات متحده به‌منظور استخراج نفت و گاز مورد استفاده قرار گرفته است. طی دهه اخیر، با توجه به قیمت‌های بالای نفت و مقرون‌به‌صرفه‌ شدن تکنیک‌های جدید از نظر اقتصادی، استفاده از آن‌ها افزایش یافته است.

پیامدهای تولید نفت و گاز از منابع نامتعارف

دو مورد از پیامدهای تولید نامتعارف، برای هر دو حوزه نفت و گاز مشترک است. یکی از آن‌ها، افزایش قابل‌توجه تولید در ایالات متحده است. در واقع، کاهش واردات نفت و گاز ایالات متحده و افزایش تولید داخلی، افزایش قیمت‌های جهانی نفت را محدود خواهد کرد.

آژانس بین‌المللی انرژی اخیراً برآورد کرده است که ظرفیت مازادِ اثربخشِ سازمان اوپک تنها 3.5 میلیون بشکه در روز است. بنابراین در صورت افزایش غیرمنتظره تقاضا یا ایجاد وقفه در روند عرضه یکی از کشورهای عمده تولیدکننده عضو اوپک، احتمال افزایش ناگهانی قیمت‌ها وجود دارد.

پیامد دوم آن است که تجربه موفق ایالات متحده در این حوزه، دیگر کشورها را نیز به بهره‌برداری از ذخایر نامتعارف ترغیب کرده است. با این وجود، روند افزایش تولید نامتعارف در خارج از ایالات متحده، کندتر از حد انتظار خواهد بود، چراکه شرایط رونق صنعت شیل در ایالات متحده، اکنون در دیگر کشورها وجود ندراد. برخی از این شرایط عبارت است از: سابقه طولانی تولید نفت و گاز که اطلاعات زمین‌شناسی ارزشمندی را در دسترس قرار داده است؛ این واقعیت که مالکان زمین‌ها در آمریکا خود می‌توانند از منابع زیرزمینی بهره‌برداری کرده و مستقیماً از تولید نفت و گاز منتفع شوند و در نهایت، صنعت بسیار رقابتی خدمات نفت و گاز در ایالات متحده.

گاز طبیعی

هزینه تولید گاز طبیعی از منابع نامتعارف در ایالات متحده، نسبت به تولید گاز طبیعی متعارف در این کشور و دیگر کشورها، پایین‌تر است. در واقع، قیمت‌های گاز طبیعی در ایالات متحده در سال‌های اخیر به دلیل افزایش تولید گاز شیل، تقریباً بین 3 تا 4 دلار به ازای هر میلیون واحد بی تی یو بوده است. این در حالی است که قیمت گاز در اروپا بین 9 تا 10 دلار و در آسیا بین 14 تا 16 دلار به ازای هر میلیون واحد بی تی یو است.

به این ترتیب، تولید گاز شیل در ایالات متحده، وضعیت بازارهای جهانی گاز را تغییر داده است. در واقع، افزایش تولید داخلی در ایالات متحده سبب لغو قراردادهای واردات گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی)، این کشور از کشورهایی نظیر قطر، شده است. این به‌معنای آن است که ال‌ان‌جی مازاد روانه دیگر بازارها از جمله اروپا شده است. این امر، قیمت‌های گاز در اروپا را تحت تأثیر قرار داده و سبب کاهش سهم بازار عرضه‌کنندگان موجود، به‌خصوص روسیه، شده است. به‌علاوه، قراردادهای ال‌ان‌جی جدید نیز تغییراتی کرده است، چراکه قیمت ال‌ان‌جی اغلب نه بر اساس قیمت نفت، بلکه بنا به قیمت گاز طبیعی در بازار تعیین می‌شود.

به این ترتیب، ایالات متحده در حال تبدیل‌شدن به یک کشور صادرکننده است و به‌دنبال صادرات گاز به مکزیک و نیز صادرات ال‌ان‌جی به دیگر کشورها، از جمله کشورهای آسیایی است. البته این‌که ایالات متحده چه‌مقدار ال‌ان‌جی را می‌تواند به بازار عرضه کند، هنوز مشخص نیست. با این وجود، صرف مطرح‌شدن امکان صادرات ال‌ان‌جی از جانب ایالات متحده، بازارها را تحت تأثیر قرار داده است. در واقع، این امر تا حدودی به دلیل رقابتی‌تر شدن قیمت و نیز امکان تعیین قیمت ال‌ان‌جی ایالات متحده بر اساس قیمت گاز در این کشور است (باید در نظر داشت که قیمت ال‌ان‌جی، به‌خصوص در آسیا، بر اساس قیمت نفت تعیین می‌شود).

نفت

هزینه‌های توسعه میادین نامتعارف نفتی در ایالات متحده بین 80 تا 90 دلار به ازای هر بشکه است. این به‌معنای آن است که تولید نفت نامتعارف در ایالات متحده در مقایسه با تولید نفت متعارف، به‌خصوص در خاورمیانه، بسیار گران تمام می‌شود. بنابراین، علی‌رغم این‌که نفت شیل ایالات متحده می‌تواند تا حدودی از بالا رفتن قیمت‌های جهانی نفت جلوگیری کند، با پایین آمدن قیمت‌ها، امکان رقابت در راستای جذب سهمی از بازار برای صنعت شیل این کشور دشوار است. در واقع، با سقوط قیمت‌های جهانی نفت، سرمایه‌گذاری در صنعت شیل ایالات متحده کاهش خواهد یافت و این نیز به‌نوبه خود منجر به کاهش تولید این کشور تا زمان بالا رفتن مجدد قیمت‌ها خواهد شد.

ایالات متحده همچنان یکی از واردکنندگان عمده نفت محسوب می‌شود (با حدود 7.7 میلیون بشکه در روز واردات). به این ترتیب، کاهش قیمت‌های جهانی نفت از یک سو به‌معنای تیره‌وتار شدن چشم‌انداز تولید نفت در ایالات متحده است و از سوی دیگر، می‌تواند سبب بهبود وضعیت اقتصادی این کشور شود، چرا که هزینه واردات کاهش می‌یابد.

در واقع، توسعه صنعت شیل در ایالات متحده سبب تغییر الگوی تجارت جهانی نفت شده است. به‌خصوص، صادرکنندگان خاورمیانه و آفریقا، هرچه بیشتر به سمت بازارهای آسیایی متمایل خواهند شد. برای نمونه، چین حدود 75 درصد از نفت خام مورد نیاز خود را از خاورمیانه وارد خواهد کرد. به‌علاوه، تولیدکنندگان نفت خام سبک نظیر نیجریه، بیشتر تحت تأثیر شرایط جدید قرار می‌گیرند، چراکه باید با نفت شیل که گونه‌ای نفت سبک محسوب می‌شود، رقابت کنند.

تأثیرات غیرمستقیم

تولید نفت و گاز شیل در ایالات متحده، به‌همان اندازه که قیمت‌های جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، پروژه‌های تولید انرژی تجدیدپذیر را نیز متأثر می‌سازد. در واقع، کاهش قیمت‌های جهانی نفت می‌تواند منجر به ورشکستگی شرکت‌هایی شود که روی تولید انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

از سوی دیگر، سهم گاز طبیعی از بازار هرچه‌ بیشتر افزایش خواهد یافت و گاز طبیعی در بخش تولید برق، جایگزین ذغال‌سنگ می‌شود.

در نهایت، توسعه سوخت‌های نامتعارف در ایالات متحده، سبب کاهش وابستگی این کشور به خاورمیانه شده است. با این وجود، آمریکایی‌ها به دلایل متعددی، چشم از منطقه خاورمیانه برنخواهد داشت. اما در هر صورت، کاهش وابستگی سبب صرف منابع کمتر در این منطقه و چرخش به سمت کشورهای آسیایی خواهد شد. نهایتاً به نظر می‌رسد که در آینده باید منتظر افزایش تدریجی نقش چین و دیگر کشورهای آسیایی در خاورمیانه، هم در حوزه تجارت و هم در رابطه با مسائل امنیتی این منطقه باشیم.